I dijaspora pod kapom Carigrada
Sa crkvenog stanovišta, celokupna pravoslavna dijaspora širom sveta, uključujući i srpsku, prelazi u nadležnost Carigradske patrijaršije kojom upravljaju Grci, a čije je sedište u Istanbulu.
Budući da nije moguće odmah preći na ustrojstvo da pravoslavno rasejanje bude isključivo pod Carigradom, u prelaznom periodu, zbog navika, istorijskog nasleđa i faze privikavanja, po inostranstvu će se prvo formirati Episkopski sabori (skupštine) od dijasporskih vladika različitih pomesnih crkava na čelu sa carigradskim episkopom u dotičnoj oblasti. Sve odluke za pravoslavce, uključujući i Srbe u rasejanju, donosiće se većinom glasova.
Pročitajte još:
Ovo je jedna od važnih odluka nedavno održanog pravoslavnog sabora na grčkom Kritu, a stručnjak za kanonsko pravo Željko Žugić Kotoranin i dr Zoran Čvorović, profesor istorije crkvenog prava, saglasni su da to nije u duhu drevnih kanona i predanjskog crkvenog ustrojstva.
- Doneta odluka je kanonski neispravna, jer u 28. kanonu Četvrtog vaseljenskog sabora iz 451. godine, dakle još iz vremena jedinstvene hrišćanske crkve, kaže se da svaka Crkva ima pravo na svoju dijasporu, a Carigrad ima pravo samo na onu dijasporu koja je od njega nastala i graniči se sa Carigradskom patrijaršijom. Ovo što je sad potpisano rezultat je papističkih težnji carigradskog patrijarha. Dokument, međutim, nema pravosnažnost. Pošto se tiče pravoslavne vaseljene, taj papir ni za koga nije obavezujući dok ga ne potpišu poglavari svih kanonskih pravoslavnih crkava. A znamo da su dolazak na Krit otkazali poglavari Ruske, Bugarske, Gruzijske i Antiohijske patrijaršije koji su tražili odlaganje skupa. Njima su odluke sa Krita poslate na uvid i potpis, ali još nije saopšteno da li su ih prihvatili - pojašnjava Kotoranin.
Dokument pod nazivom "Pravoslavna dijaspora" potpisalo je ipak 10 patrijaraha, među njima i srpski Irinej. U tom aktu, između ostalog, piše da "zasad sve dijasporske vladike ostaju u svojim matičnim Crkvama", ali će među njima glavnu reč imati Sabor, odnosno skupština episkopa u određenoj oblasti čije odluke će se donositi glasanjem i kojom može da predsedava samo carigradski dijasporski episkop. Skupština i predsednik biće direktno i jedino u nadležnosti carigradskog patrijarha.
Episkopske skupštine
U dokumentu s Krita navodi se da će episkopske skupštine, na čelu sa carigradskim vladikom, biti formirane u Kanadi, SAD, Latinskoj Americi, Australiji, Novom Zelandu i Okeaniji. Zatim u Velikoj Britaniji i Irskoj, te Belgiji, Holandiji, Luksemburgu, Italiji, Malti, Švajcarskoj i Lihtenštajnu, kao i u Nemačkoj, Španiji, Portugaliji i zemljama Skandinavije, osim u Finskoj čiji su pravoslavci odvajkada u nadležnosti Moskve.
- Ova odluka je protivna predanjskom ustrojstvu vaseljenskog pravoslavlja koje čine autokefalne nacionalne crkve. Jer, svaki pojedinac, pravoslavac, pripada svojoj nacionalnoj crkvi u kojoj je kršten, bez obzira na to gde u svetu živi. Ali, Carigradska patrijaršija, inače Crkva sa sveštenoslužiteljima bez naroda, u Istanbulu je svedena na dve ulice, pa hoće da sebi obezbedi pastvu i novac, jer je veliki broj njihovih vladika bez vernika i samo su titularni episkopi, a dijaspora je značajan izvor prihoda - ukazuje Čvorović.
Čak i Sveti Sava, podseća Čvorović, "nije bio naklonjen Carigradu, te je posle 1219. godine, nakon što je za Srpsku pravoslavnu crkvu od Vizantije izdejstvovao samostalnost, odmah, zbog nezadovoljstva naroda sveštenicima, počeo sa smenom dotadašnjeg grčkog klera i uvođenjem srpskog".
- Carigradska patrijaršija, sve i da hoće, ne može sama da vodi brigu o celokupnoj pravoslavnoj dijaspori na svih pet kontinenata. A Srbi su kroz istoriju slično na svojoj koži već iskusili. Naime, kad je u Srbiji pod turskom okupacijom ukinuta Pećka patrijaršija u 16. veku, srpskom crkvom su upravljali grčki (carigradski) sveštenici, tzv. fanarioti. I tada je veliki broj Srba iz pravoslavlja prešao u islam. U sadašnjoj situaciji, Srbi u rasejanju po svemu sudeći neće moći samostalno da odlučuju o svom crkvenom životu, jer će se odluke donositi preglasavanjem na toj episkopskoj skupštini sastavljenoj od dijasporskih vladika iz svih crkava - zaključuje Čvorović.
Upozoravao i Velimirović
Još od završetka Prvog svetskog rata i vremena patrijarha Meletija, Carigradska patrijaršija neprekidno ponavlja da ne priznaje dijasporske episkopije drugih pravoslavnih crkava, ali da ih toleriše radi mira među pravoslavcima. Svojevremeno je, podsećaju u srpskom episkopatu, i Sveti vladika Nikolaj Velimirović upozoravao Sabor SPC da patrijarh Meletije "pokušava da proširi tumačenje 28. pravila 4. Vaseljenskog sabora i obuhvati dijaspore svih crkava".
- Po prvi put u istoriji jedan patrijarh pokušava da povede Carigradsku patrijaršiju u potpuno nekanonski i skandalozan administrativni osvajački pohod u tuđe zemlje i na tuđu pastvu - upozoravao je Velimirović.
