Herojstvo oteto od zaborava
Zahvaljujući hrabrim filmskim snimateljima i 100 godina kasnije mogu se videti snimci iz Prvog svetskog rata, jedne od najvećih kataklizmi prošlog veka i prvog velikog ratnog sukoba u kome je i filmska kamera odigrala veliku ulogu. Filmovi su korišćeni za propagandu kod svog naroda i saveznika, ali i iz želje da se nešto sačuva za buduća pokolenja.
U Muzeju Jadra otvorena je izložba Jugoslovenske kinoteke "Srbija i Srbi na filmu u Prvom svetskom ratu" autora Aleksandra Erdeljanovića, upravnika Arhiva kinoteke, i Božidara Marjanovića, stručnog saradnika kinoteke. Na 32 panoa izložba prati put srpske vojske i naroda u Prvom svetskom ratu na filmskoj traci.
Većina izloženih fotografija skinuta je sa fimske trake, to je rađeno po prvi put, a i mnogi materijali su prikazani po prvi put. Srpska vojska je već za vreme Balkanskih ratova imala mogućnost da gleda svoje snimke. Producent Đoka Bogdanović, sa dva snimatelja iz Beča, na frontu je snimao Drugi balkanski rat, a početkom Velikog rata dobio je odobrenje od načelnika Štaba vrhovne komande Živojina Mišića da snima sve važnije događaje iz života srpske vojske i naroda "kako bi se sačuvali za budućnost i u slici". Tako su snimani Sremska operacija, oslobođena sremska sela, Zemun, srušeni Šabac...
Sećanje na cerske junake
Na izložbi je viđeno i nekoliko filmova iz Arhiva jugoslovenske kinoteke kao što je "Povratak srpskih pobednika i otkrivanje spomenika Karađorđu". Premijerno je prikazan film o svečanom otkrivanju spomenika cerskim junacima na Tekerišu, na Vidovdan 28. juna 1928. godine, kome je prisustvovao i kralj Aleksandar Prvi Karađorđević.
- Za srpsko bojište bitno je da su na njemu delovali snimatelji sa tri strane, domaći, saveznički i snimatelji okupacionih zemalja. Imamo snimke pionira naše kinematografije Dragiše Stojadinovića, koji je kasnije bio načelnik Štaba Kinematografske sekcije Srpske vojske na Solunskom frontu od avgusta 1916. godine, a on je zabeležio i odbranu Beograda 1915. Pečat su ostavili mnogi kao što je Ljubiša Valić, koji je snimio Užičku vojsku, ali mnogi od tih snimaka su izgubljeni mada uvek postoji nada da će biti nađeni. Neki materijali za koje se mislilo da su nepovratno nestali su pronađeni u saradnji sa stranim arhivima. Ovom izložbom obuhvatili smo hronološki ceo Prvi svetski rat, od Sarajevskog atentata, koji je prvi atentat na jednog suverena zabeležen na filmskoj traci, do parade pobede 1918. godine - objašnjava autor Erdeljanović.
Loznica je 14. grad u Srbiji i Republici Srpskoj koji je imao prilike da vidi ovu interesantnu izložbu. Istaknuti snimatelji kao što su Leons Šnajder, Donald Tompson, Arijel Vardžes, Žan Emar, Umberto Romanjoli i drugi beležili su aktivnosti srpskog vrha vojske i naroda počev od mobilizacije, odbrane Beograda, boravka u Nišu, dolaska na Solunski front, do krvavih borbi za oslobođenje otadžbine. Veoma je važan rad savezničkih sekcija na Solunskom frontu, pre svega Francuza koji su zabeležili ne samo ratna dejstva i stradanja naroda, već i slave, molitve, slavlja i sahrane naroda koji je bio u veoma teškoj situaciji. Neki od najpoznatijih svetskih reditelja kao što je Sesil de Mil, u to vreme jedan od vodećih u Holivudu, snimali su filmove o Srbiji i našem narodu.
