Vreme religioznog buđenja (3): Od progona do državne religije
Dolaskom, 306. godine, Konstantina Prvog (Velikog), za jednog od vladara u Rimskoj imperiji, te njegovim Milanskim ediktom iz 313. godine, kojim je dopustio slobodno veroispovedanje hrišćanstva, određeni su principi Konstantinove religijske politike, rečima: "i hrišćani i svi (drugi) neka se drže religije koju sami požele".
Nakon toga, hrišćanskim crkvama je počela da se vraća imovina oduzeta u vreme progona od strane Konstantinovih prethodnika. U Milanskom ediktu imperator ne krije simpatije prema hrišćanstvu, a sebe doživljava kao religioznog zakonodavca.
Međutim, malo je poznato da je dve godine pre Konstantina, edikt o toleranciji i prestanku progona hrišćana doneo vladar istočnog Rimskog carstva, Galerije, u Nikeji 311. neposredno pred svoju smrt. Galerijev edikt je, smatraju crkveni istoričari, do danas ostao marginalizovan jer je on prethodno bio progonitelj hrišćana.
Konstantin je objavio pomirenje i mir celom "svetu" 313. godine u Mediolanumu (Milano), prethodno se o tome dogovorivši sa Licinijem, svojim zetom i suvladarom u carevini, o daljem savezu. Na istom sastanku njih dvojica usvajaju Milanski edikt o toleranciji svih vera i prestanku gonjenja hrišćana.
Carigrad, novi RimKonstantin Veliki je osnovao (330. god.) novu prestonicu Istočnog dela Rimske imperije - Carigrad, koji je dobio i odgovarajuće crkveno obeležje. Grad je za Konstantina bio Kostantinopolj, jer ga je on i osnovao. Zato su 50 godina kasnije učesnici Drugog Vaseljenskog sabora već oglašavali da episkop Carigrada ima prvenstvo časti posle eiskopa Rima, zato što je Carigrad "Novi Rim, grad Cara i Senata". Carigrad (Konstantinopolj), odnosno novi ili drugi Rim, bio je ukrašen brojnim palatama, hipodromom, crkvama... |
U ediktu se kaže: "Mi avgusti, ja Konstantin i ja Licinije, srećno smo se sastali u Mediolanumu i dogovorili o svim onim stvarima koje su od koristi za državu. Treba dopustiti hrišćanima i svim drugim da slobodno prigrle onu veru koju bi hteli
tako zahteva državni mir da smo mi slobodu veroispovesti i javnog bogosluženja dali ne samo hrišćanima nego i svim drugima
svako ko bi hteo hrišćansku veru ispovedati to može slobodno da čini, da mu niko u tome ne smeta i da ga ne uznemirava".
Zvanična religija Rimske imperije
Takođe, kao novoobraćeni hrišćanin, Konstantin više ne može da izjednačava hrišćanstvo sa neznaboštvom, pa u carstvu postaje sve izraženija netrpeljivost prema paganstvu, a on učestalije dariva hrišćanske opštine. Proglašenjem Milanskog edikta narednih sedam decenija hrišćanstvo je u Rimskom carstvu bilo ravnopravno, docnije čak i u prednosti nad drugim religijama, da bi 387. godine proglašeno za jedinu i zvaničnu veru Rimske imperije, pošto je u hrišćansku crkvu "počela da se sliva masa". Pretpostavlja se da je do Konstantinovog prelaska u hrišćanstvo, u Rimskom carstvu bilo najviše do 10 odsto stanovnika koji su se smatrali hrišćanima.
Konstantin je bio ambiciozan i mudar čovek, te se za hrišćanstvo vezivao postepeno. Okruživao se hrišćanskim episkopima, počeo da daje povlastice hrišćanskoj crkvi (oslobađanje od poreza, pravo suđenja, materijalni i finansijski darovi, itd), gradio bogomolje. Donošenju Milanskog edikta, prema predanju, prethodilo je čudesno javljanje Konstantinu Velikom, časnog krsta i Isusa Hrista. Uoči bitke(312. godine) sa vladarom jednog dela Rimske imperije - Maksencijem, Konstantinu i njegovoj vojsci ukazao se na nebu izrazito blještav zvezdani svetlosni znak u obliku krsta sa natpisom:
"Ovim ćeš pobediti", a onda mu se u snu javio i sin Božji, Isus Hristos, sa istom porukom. Potom car naredi da se pozovu kujundžije i da od zlata, bisera i dragog kamenja naprave krst po uzoru na znamenje koje mu se javilo i da se u ratnom pohodu nosi ispred pukova vojske. Naredio je takođe da se na ratne zastave stavi Hristov monogram, koji je on stavio i na svoj šlem, a vojnici na štitove. I odneo je pobedu nad Maksencijanom, posle čega je svečano ušao u Rim.
Vremenom Konstantin se udaljava od paganstva, do te mere da je tokom proslave svog jubileja (315. godine) odbio da se popne na Kapitol da bi prineo žrtve pred hramom Jupitera Najvećeg i Najboljeg. Do 319. carska verska politika je toliko uznapredovala u hrišćanstvu da je pretio progon ostalih, pa te godine Konstantin objavljuje edikt i o poštovanju paganskih vera - nešto što se ranije podrazumevalo.
Car rođen u NišuKonstantin je rođen u starom rimskom gradu Naisusu, današnjem Nišu u Srbiji. Rođen je 272. ili 274. godine, po različitim istorijskim izvorima. Otac mu je bio grčki general Konstantin Hlorije, a majka Jelena, krčmareva ćerka, koja je u to vreme imala 16 godina. U mladosti Konstantin je služio na dvoru cara Dioklecijana, u Nikomediji, nakon što je, 293, njegov otac imenovan jednim od dvojice cezara, "mlađih careva". Ali, 305. car Maksimijan, kao jedan od cezara, čiji je naslov bio Avgust ("Uzvišeni"), sišao je s prestola, na koje se potom popeo Konstantinov otac. No, prilikom pohoda protiv Škota u britanskoj rimskoj provinciji Kaledoniji, Konstantinov otac se razboleo i umro, u Erboracumu (današnji Jork, Engleska 25. jula, 306.) Budući da se Konstantin zatekao kraj oca na samrti, očeva vojska i generali ga proglašavaju "Avgustom", tj. carem. |
Konstantin vodi pomirljivu politiku prema paganima do momenta pobede nad Lacinijem (323. godine), kada postaje jedini i neprikosnoveni vladar Rimske imperije. I tada proklamuje: " Za jednog vladara na zemlji - jedna vera". Tako hrišćanstvo postaje državna religija.
Simbol vere
Počevši sa Konstantinom, država i crkva sve više se prožimaju. I to traje kroz ceo četvrti vek, čak i kasnije. Otuda ni istorija Rimskog carstva nije više ograničena samo na podatke o carevima, naseljima i legijama, već dobija i dodatne učesnike: hrišćanske biskupe, svece i jeretike. Od Konstantinovog vremena "hrišćanstvo postaje sudbina sveta", tumače teolozi.
Konstantin u poslednjim godinama svoje vlasti biva sve više obuzet manijom veličine, kao i osećanjem posebne misije - da je božji predstavnik na zemlji. U tom razdoblju postaje i sve nepoverljiviji prema svojim najbližima, pa tako 326. godine naređuje pogubljenje sina Krispa i supruge Fauste.
Iako jednostavan i bez filozofskog obrazovanja, mešao se u hrišćanske dogmatske sporove koji su pretili da dovedu u pitanje jedinstvo hrišćanstva. Konstantin je sazvao prvi vaseljenski (opšti) crkveni sabor u Nikeji u leto 325. godine. Sabor ipak nije bio sasvim vaseljenski jer je uglavnom okupio episkope iz istočnog dela Rimskog carstva, dok je sa zapada prisustvovalo tek nekoliko predstavnika, među kojima i poslanici rimskog episkopa (pape).
Na saboru u Nikeji utvrđen je "simbol vere" koji se i danas deklamuje u crkvama: "Verujemo u jednog Boga, Oca, Svedržitelja, tvorca svih vidljivih i nevidljivih stvari. I u jednoga Gospoda Isusa Hrista, Sina Božijeg, Jednorodnog, od oca rođenog, Boga od Boga, Svetlost od Svetlosti, Boga istinitog od Boga istinitog, rođenog, ne stvorenog, jednosušnog sa Ocem".
Poslednjih godina pred smrt, Konstantin je naredio gradnju ogromne crkve Svetih apostola u Carigradu, na jednom uzvišenju koje nadvisuje ceo grad. Naredio je da se nađu i u tu crkvu sahrane mošti svih 12 hrišćanskih apostola, a u središtu, između apostola, predvideo je sopstveni grob: "Konstantin - jednak apostolima", kako je voleo da ga oslovljavaju u poslednjim godinama života.
Kada je umro 337. godine nasledili su ga sinovi: Konstantin Drugi na Zapadu i Konstancije na Istoku Rimske imperije. Ovaj drugi je, po crkvenom istoričaru proti Aleksandru Šmemanu, u životu hrišćanske crkve odigrao kobnu ulogu. Dok je Konstantin Drugi svoj položaj "spoljašnjeg episkopa crkve", povezivao sa svojim neposrednim izabranjem od strane Isusa Hrista, dotle je Konstancije hteo da ima vlast nad crkvom, oslanjajući se na grupu laskavaca i oportunista koji su ga okruživali.
