Scena u inat Moskvi
Dvojica kragujevačkih gimnazijalaca doputovali su 3. aprila 1948. u Beograd, na premijeru predstave "Kralj Betajnove" kojim je otvoreno novo, Jugoslovensko dramsko pozorište. Sedeli su u poslednjem redu galerije, a pošto je pala poslednja zavesa, otišli su u obližnji park, jer nisu imali pozivnice za koktel. Posmatrajući sa klupe blještavo pozorište, jedan je upitao drugog: - Misliš li da ćemo ikada više da dođemo na ovakvu premijeru?
Bili su to Mija Aleksić i Ljuba Tadić. Mnogo godina kasnije, prvog je publika zapamtila kao vrhunskog komičara, drugog kao tragičnog heroja, a šesta decenija prve predstave pozorišta na Cvetnom trgu, kako se tada od milošte zvao JDP, obeležena je u sali koja nosi Tadićevo ime.
Jugoslovensko dramsko pozorište je osnovano 1947. godine državnim ukazom, na samom pragu sukoba sa Sovjetskim Savezom, kako bi po ugledu i stilu moglo da se nosi sa čuvenim Moskovskim hudožestvenim teatrom. Za rukovodioca je imenovan Bojan Stupica, reditelj iz Zagreba, koji je dobio zadatak da odabere najbolje umetnike iz svog grada i prestonice, kao i iz Ljubljane, Splita...
Dramski komadi su se birali pažljivo, a pripreme trajale i po pola godine, ne bi li se nova država predstavila i kroz vrhunska dramska dela. Tako su već prvih sezona na sceni oživeli Čehovljev "Ujka Vanja" i Goldonijeve "Ribarske svađe", potom Šeridan, Ostrovski, Lope de Vega, Gorki, Šo, Šekspir, Plaut, Rasin, Molijer, Ibzen, Lorka, kao i Cankar, Držić, Jakšić i Nušić. Do danas, više od 400 predstava.
Bojanove bebe
Bojan Stupica je voleo da okuplja mlade glumce, pa su krajem 60-ih glumačku postavu JDP-a pojačale "Bojanove bebe", mladi glumci Voja Brajović, Svetlana Bojković, Branko Cvejić, Josif Tatić, Ivan Bekjarev. Brajović je u predstavi "Agamemnon" igrao starca iako je imao svega 19 godina.
Još od 1949. čuveni "Rodoljupci" Jovana Sterije Popovića, gorka komedija o političkim prevrtačima, postali su zaštitni znak JDP-a, jer u doba u kome je kultura bila sluškinja ideologije, ovo pozorište je jedino u zemlji uspevalo da dokaže da je umetnost, ipak, moćnija od politike.
Zahvaljujući Stupici i nekim njegovim naslednicima, u JDP-u su se zvanično poštovale direktive, a nezvanično podsticale umetničke slobode. Tako su nastajale antologijske uloge Marije Crnobori, Mire Stupice, Rahele Ferari, Karla Bulića, Viktora Starčića, Milivoja Živanovića, Milana Ajvaza, Branka Pleše, Steve Žigona. Biti na sceni JDP-a postalo je stvar prestiža ne samo među glumcima, nego i među rediteljima i scenaristima.
Oduševljeni Francuzi
Posle predstave JDP-a "Dundo Maroje" koja se igrala polovinom prošlog veka u Parizu, ugledni francuski dnevnik "Figaro" je pisao: "Puni su duha, imaju ga i u telu, čak i u nogama, kad je to potrebno. Trče, preskaču, lete, imaju izvanrednu mimiku". A posle gostovanja Jugoslovena sa predstavom "Jegor Buličev" francuski kritičari su uzviknuli "To je trupa!", oduševljeni režijom Mate Miloševića i glumcem Milivojem Živanovićem u naslovnoj roli. Pozorište je u Beogradu posetio čuveni glumački par, Lorens Olivije i Vivijen Li, kao i francuski filozof Žan Pol Sartr, a na sceni su radili i mnogi strani reditelji.
Nizale su se predstave koje su pomerale granice u dramskoj umetnosti čak dotle, da je šezdesetih godina ukazom maršala Josipa Borza Tita zabranjen komad "Kad su cvetale tikve" Dragoslava Mihajlovića, povratnika sa Golog otoka. Predstava je ipak ušla u legendu, a tokom osamdesetih su je sledili "Hrvatski faust" Slobodana Šnajdera, "Balkanski špijun" Dušana Kovačevića, "Putujuće pozorište Šopalović" Ljubomira Simovića.
U to doba je upravnik Jovan Ćirilov ustoličio savremeni scenski izraz, pa je i u toku raspada Jugoslavije 90-ih godina pozorište sa njenim imenom održalo poseban duh i značaj, postavljajući predstave autora bez obzira na to odakle su. U požaru 1997. godine JDP je ostalo bez scene i zgrade, ali se šezdesetak ljudi iz ansambla nije razišlo ni tokom dugotrajne rekonstrukcije, koja je završena tek šest godina kasnije.
