Sveti Sava osvaja đake
Mitropolit Stefan Stratimirović je na prelazu iz 18. u 19. vek otvorio bogosloviju u svom sedištu Sremskim Karlovcima, odakle su krenule da se osnivaju i bogoslovije po eparhijama. Na njegovo zauzimanje osnovane su karlovačka i novosadska gimnazija.
Bilo je to doba grčevite borbe srpske crkve u Austrijskoj monarhiji protiv unijaćenja sa latinskom crkvom. Savindan je počeo da se slavi kao crkveni praznik 14. januara po starom kalendaru, kada se prvi srpski arhiepiskop 1236. godine upokojio u bugarskom gradu Trnovu.
Dozvolom vlasti u Beču, od 1774. Sava je postao jedini srpski svetitelj koji je smeo da se slavi ne samo u crkvi, nego i u narodu.
Rasadnik Savinog kulta bio je fruškogorski manastir Kuveždin, koji je po predanju podigao despot Stevan Štiljanović i posvetio ga Svetom Simeonu i njegovom sinu Savi.
Paroh aradski Georgije Aleksić ostavio je u Budimu štampanu propoved na dan Svetog Save 1806. godine. To je i najstariji zapis o svetosavskoj proslavi, sa opisom parade vojne muzike i građana ispred manastirske crkve.
Godine 1812. Sava je proslavljen i u Zemunu, gde je proglašen za zaštitnika škola. Od tada je osnovan fond, da se Sveti Sava ima obeležavati svake godine, kao zaštitnik srpskih škola, a njegova slava se proširila i na druga učilišta na tlu današnje Vojvodine. Zasluga za to pripada svešteniku Jeftimiju Ivanoviću, koji je ranije službovao u Kuveždinu, Savinom manastiru, pa je zato i uzeo Savindan za slavu.
Malo pomalo, Sveti Sava je osvajao srpske škole. U Pešti je počeo da se proslavlja 1838. godine. Već naredne, književnik Jovan Đorđević je zapisao da je prisustvovao izvođenju pesme o Svetom Savi na đačkoj proslavi u Segedinu. Svetosavska himna je tada prvi put izvedena, a Đorđević je bio ubeđen da je tvorac njenih stihova Pavle Stamatović, čuveni segedinski prota i veliki rodoljub koji je proslavu i priredio.
Dakle, tu himnu nije napisao Aleksandar Sandić, jer je rođen svega tri godine ranije, ali jeste napisao drugu, nadahnutu onom koja se danas naziva Svetosavska i peva na školskim priredbama i svečanim akademijama.
Nepodobni svetac
Kult Svetog Save je sa svojom himnom rano stigao i u maticu, preko Dunava i Save. Već 1840. godine školska slava je proslavljena u kragujevačkom Liceju. Iste godine Savindan je ustanovljen za školsku slavu odlukom srpske vlade, a na predlog Bačvanina Atanasija Nikolića, koji se prihvatio mesta rektora Liceja u Kragujevcu. U odluci Popečiteljstva prosvještenija, državne i crkvene vlasti su propisale da se Sveti Sava proglašava za zaštitnika svih srpskih škola i da se 14. januara (danas 27. januara po novom kalendaru) ima u svim školama najsvečanije proslavljati. Crna Gora je Savindan u proslavu uvela 1856. godine, pod knezom Danilom. Kao školski zaštitnik, Sveti Sava je proslavljan sve do kraja Drugog svetskog rata, da bi od tada, pa u narednih više od pola veka, bio proglašen nepodobnim.
