Ono naše što nekad bejaše: Himna kao molitva
Uskliknimo s ljubavlju svetitelju Savi, srpske crkve i škole svetiteljskoj glavi! Verovatno nema Srbina koji ne poznaje ove stihove. Mnogi će u njima prepoznati Svetosavsku himnu, posvećenu Rastku, najmlađem sinu velikog župana Nemanje, asketi i mudracu, propovedniku narodne vere i prvom srpskom arhiepiskopu, državniku i ktitoru, miritelju zavađenih i zaštitniku ubogih, zakonodavcu i prosvetitelju svih srpskih zemalja.
Od kako se Rastko pojavio i zamonašio kao Sava, poslednjih decenija 12. veka, o njemu se neprestano pisalo i pevalo. Zato je razumljivo da se i himna omiljenom srpskom svetitelju pojavila kao najstarija prava pevana himna u Srba.
Ali, ni do danas nije sasvim razjašnjeno iz čijeg je pera nastala. Pominjalo se nekoliko imena, a među njima dosta često pisac Aleksandar Sandić. Svetosavsku himnu je zapisao i za hor komponovao Kornelije Stanković. Sledili su ga Stevan Mokranjac, Davorin Jenko, Petar Krstić.
U današnje vreme jača uverenje da je Svetosavsku himnu napisao monah.
I to, ako ne baš isposnik u manastirskoj mantiji, a onda sigurno sveštenik, a u svakom slučaju Savin sledbenik, jer je ova himna zapravo molitva, onakva kakva iskrsava u samoći kelije i upućuje se svecu u dubokoj ličnoj veri.
Grupa autora
Pominjalo se nekoliko mogućih pisaca Svetosavske himne. Jedan je Nikola Begović, sveštenik, veroučitelj, pesnik i istoričar, rođen na Baniji 1821, a drugi Aleksandar Sandić, gimnazijski profesor, novinar, književnik i lični sekretar Vuka Karadžića u Beču. Istoričar Dimitrije Ruvarac smatrao je da je pesma nastala u Sremu, a zaključak izveo na osnovu pesmarice iz 1845. godine. Kao mogući autor spominje se i pesnik i sveštenik iz Pančeva Vasa Živković, koji je živeo od 1819. do 1891. godine.
Molitvena književnost seže u sam iskon srpske pismenosti. Uz žitija i letopise, pohvale i zapise, hronike i rodoslove, službe i kanone, u njoj se sačuvala duhovna, sveštena, vladarska i moralna istorija naroda i države, gde su život, delo i duh Svetoga Save bili stalno nadahnuće pisaca.
Preko njih je Rastko Nemanjić i postao najveći srpski propovednik mira i ljubavi među ljudima i narodima. Zato je himna, njemu posvećena, ispisana uzvišenim, prazničnim jezikom, koja je ujedno pozivala svog svetitelja i na spas napaćenog srpskog naroda.
Tom narodu se kult svetog Save vratio dolaskom Stefana Stratimirovića za mitropolita 1790. godine i tada je otpočela nova era u životu srpske crkve. Baš kao i njegov drevni prethodnik na duhovnom tronu, novi poglavar se potrudio oko obrazovanja i kulture svojih sveštenika, kako bi se preko njih podigla prosvetna, nacionalna i moralna svesti Srba građana Habzburške monarhije.
