Preti li pravoslavlju raskol (2): Hibridni rat preko vere
Prema mišljenju istoričara dr Aleksandra Rakovića, motivi vaseljenskog patrijarha da odvoji Ukrajinsku pravoslavnu crkvu od ruske mogu se objasniti samo političkim razlozima iza kojih stoji Zapad, tačnije Amerikanci.
- Poznato mi je iz mog iskustva, kada sam radio u Vladi Srbije i SR Jugoslavije, da su se oni uplitali u naša crkvena pitanja, recimo makedonsko. Usmeravali su čitav proces tako da ne odgovara ni Srbima, ni Makedoncima, nego da stalno bude konfliktna situacija da se problem nikad ne reši. To je po svemu sudeći, slučaj i u Ukrajini. Događaji još nisu dovoljno jasni, ali ako saberemo jedan i jedan možemo da zaključimo da su Amerikanci tu upleli prste u tom smislu da pitanje reše u korist Kijeva - navodi Raković.
Ne bi bilo nepravilno reći da se Carigradska patrijaršija zapravo uključila u hibridni rat protiv Rusije, primećuje ovaj viši naučni saradnik Instituta za noviju istoriju Srbije. Protojerej RPC Vsevolod Čaplin smatra da na Vaseljensku patrijaršiju utiču različiti centri. Osim grčke dijaspore na zapadu i zapadnih politika, tu je i vlada u Ankari.
- Patrijaršija se nalazi na teritoriji Turske i to u prilično ranjivom položaju. Uticaj Grčke zaista postoji, ali ne mislim da je on presudan. Jači je uticaj s druge strane okeana i iz centara EU. Konstantinopoljska patrijaršija nema tako veliki uticaj po brojnosti - ima najmanji broj vernika u Turskoj, većinom su to Grci, ali ima ih dosta u dijaspori - objašnjava protojerej.
Direktor Centra za strateške alternative Dušan Proroković, podseća da je Karl Bilt, bivši švedski premijer i Visoki predstavnik za BiH, pre četiri godine izjavio da je "pravoslavlje opasnije od islamskog fundamentalizma i zbog toga predstavlja najveću opasnost za zapadnu civilizaciju".
Proroković smatra da zagovornici neoliberalnog kapitalizma intenziviraju geografsko krunjenje teritorije koju dominantno nastanjuju pravoslavci.
- U tom cilju podstiču etnofiliju, indukuju sukobljavanja između bratskih naroda i projektuju neke nove ratove. U prvom redu je, svakako - Ukrajina. Sve što nisu uspeli oružjem i političkim sredstvima, sada bi neoliberalni, zapadni, sponzori da učine preko podele crkve - precizira on.
Saopštenje iz Stejt departmenta sredinom prošle sedmice daje za pravo ovakvim tvrdnjama.
"Sjedinjene Države poštuju sposobnost ukrajinskih pravoslavnih verskih lidera i vernika da se bore za autokefalnost u skladu sa svojim verovanjima. Mi poštujemo ekumenskog patrijarha (Vartolomeja) kao glas verske tolerancije i međuverskog dijaloga", poručuju iz Stejt departmenta.
Ističe se da SAD ostaju pri "nepokolebljivoj podršci Ukrajini i njenom teritorijalnom integritetu s obzirom na rusku agresiju u istočnoj Ukrajini i rusku okupaciju Krima".
Bušova slika na zidu
Zašto je Vartolomej pristao da bude produžena ruka Zapada u borbi protiv Rusije, teško je do kraja odgonetnuti. Aleksandar Raković primećuje da je vaseljenski patrijarh na neki način u obavezi prema američkom predsedniku.
- Da nema Amerike, pitanje je kako bi se Turci odnosili prema njemu - navodi Raković.
Kao ilustraciju svojoj tezi, on navodi da je u kabinetu vaseljenskog patrijarha 2002, kada je imao čast da bude primljen kod patrijarha Vartolomeja, video na zidu sliku tadašnjeg američkog predsednika Džordža Buša Mlađeg.
Raković istovremeno ističe da se lično uverio da je vaseljenski patrijarh naklonjen Srbima. Podseća da je Vartolomej bio u Jasenovcu, nastupao u korist srpskog pitanja u Hrvatskoj i suprotstavio se kanonizaciji Alojzija Stepinca.
Razvlašćivanje pokušano na Kritu
Raskol se "vuče" godinama, a Kritski svepravoslavni sabor od pre dve godine ukazao je na duboke podele unutar pravoslavlja, pre svega između Vaseljenske i Ruske pravoslavne crkve. Sabor su bojkotovale ruska, bugarska, gruzijska i antiohijska crkva. Iz Rusije su poručili da sabor nije ni "sveti ni veliki" i da za njih odluke nisu obavezujuće, jer se moraju donositi saglasnošću svih pravoslavnih pomesnih crkava. Srpska pravoslavna crkva prvo je predlagala odlaganje, ali je na kraju njena delegacija otputovala na Krit, što je naišlo na kritike "tvrde" struje koja je protivnik ekumenizma, za koji se zalaže Vaseljenska patrijaršija, sazivač pomenutog sabora.
Odluke sa Kritskog sabora nisu zaživele jer ih nisu prihvatile sve pomesne pravoslavne crkve. Jedan od razloga neprihvatanja odluka možda leži i u odeljku o "Autonomiji i načinu njenog sticanja" - koji vaseljenskom patrijarhu da je mogućnost da ukine primarnu nadležnost matične, aktivne, crkve da odlučuje o dodeljivanju autonomije određenog entiteta na svom jurisdikcijskom području.