Kako se bira patrijarh
Budući da je 24. decembar 40-ti dan od dana upokojenja patrijarha Pavla i da tad, po hrišćanskom verovanju, duša preminulog odlazi na nebo, u carstvo Božije, tek nakon parastosa, koji bi trebalo da bude održan pomenutog datuma, očekuje se da će biti zakazan Izborni sveti arhijerejski sabor srpske pravoslavne crkve
Pojedini episkopi smatraju da bi najbolje bilo da se izbor novog patrijarha obavi između 25. decembra i 1. januara 2010. jer će sve vladike ionako biti prisutne na 40-to devnom parastosu patrijarhu Pavlu, čime bi se izbegao i dodatni trošak njihovog ponovnog dolaska u Beograd.
Drugi pak smatraju da bi Izborni sabor trebalo zakazati nakon 20. januara i praznika posvećenog Svetom Jovanu Krstitelju, a novog poglavara SPC izabrati do Savindana, 27.januara 2010.
Ustav SPC propisuje apostolski žreb u izboru poglavara SPC koji je uveo patrijarh German 1967. godine. Izborni sabor čine svi srpski episkopi iz otadžbine i rasejanja, bez drugih ljudi iz crkve i bez svetovnih lica. Izborni sabor treba da zakaže Sveti arhijerejski sinod kojim predsedava mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.
Izbornim saborom predsedava episkop šabački Lavrentije Trifunović kao najstariji srpski vladika po hirotoniji (posvećenosti, odnosno rukopoloženju). U tajnom glasanju za novog patrijarha učestvuju svi aktivni episkopi i njihovi vikari (asistenti), osim penzionisanog vladike Atanasija Jevtića. Kandidat za patrijarha može biti svaki vladika koji ima najmanje pet godina aktivnog staža na episkopskoj katedri, ali ne i njegov vikarni episkop. Kandidarti ne mogu da budu ni penzionisane vladike.
Patrijarh se bira tako što u prvom krugu glasanja svi učesnici sabora zaokruže po tri episkopska imena. Ako se nakon prvog kruga dobije ime sa nadpolovičnom većinom glasova, u drugom krugu glasanja, na novim listama sa imenima preostalih kandidata, glasa se za sledeću dvojicu. Od 44 episkopa pravo glasa imaju njih 43, jer penzionisani vladika Atanasije Jevtić ne učestvuje u glasanju.
Kad takođe nadpolovičnom većinom bude izabrano drugo ime, pristupa se sledećem krugu glasanja dok i treći kandidat, koji mora da bude u trojnoj kandidaturi za finalni izbor žrebom, ne dobije nadpolovičnu većinu glasova. A može da se desi i da neko ko je dobio dvotrećinsku većinu odustane, pa procedura u tom krugu mora da se ponovi. Krugovi glasanja se ponavljaju dok se ne iskristališu trojica episkopa sa dvotrećinskom većinom glasova. U svim krugovima glasovi se broje javno među vladikama.
Ta tri imena, potom se stavljaju u zapečaćene koverte između korica Jevanđelja koje se stavlja na časnu trpezu u oltaru i posle molitve priziva Svetog duha u Patrijaršijskoj kapeli, najstariji srpski kaluđer u činu arhimandrita izvlači jedan koverat ispod korica Jevanđelja. Predaje ga predsedavajućem sabora, on ga otvara i saopštava ime novog patrijarha. Istovremeno treba da otvori i druge dve koverte, što je u vreme izbora patrijarha Pavla 1990. godine bilo propušteno. To se čini kako bi se svi episkopi pojedinačno uverili u regularnost izbora, kao i zbog toga da se to zapisnički konstatuje.
Ovaj način izbora predložio je Pavlov prethodnik patrijah German Đorić pre 33 godine, kako državne vlasti ne bi mogle ubuduće da se presudno umešaju u izbor patrijarha. Naime, od ponovnog uspostavljanja Patrijaršije SPC 1920. pa do 1958. godine patrijarsi, Dimitrije Pavlović, Varnava Rosić, Gavrilo Dožić, Vikentije Prodanov i German Đorić birani su na izbornim saborima većinom glasova, na kojima su pored episkopa učestvovala i druga visoko pozicionirana crkvena lica, kao i ugledni ljudi van crkve.
Posle Drugog svetskog rata, promenom režima komunisti su počeli da se sve više mešaju u rad SPC. Da bi izbor njegovog naslednika bio lišen uticaja sa strane, patrijarh German je na vanrednom saboru, koji održan 14. i 15. septembra 1967. godine predložio promenu načina izbora poglavara SPC, što su vladike prihvatile.
Tada su izmenjeni članovi 42. i 43. Ustava SPC i uveden je apostolski način izbora po kojem je i patrijarh Pavle izabran 1. decembra 1990. godine.
Budući da apostolski žreb nekim episkopima nije bi po volji pokušano je vraćanje na stari način glasanja. Tako su na prolećnom saboru 17. maja 2000. doneti novi- stari propisi u izboru patrijarha. Iako to nikad nije obnarodovano, na prolećnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora 2005. godine ova odluka iz 2000. stavljena je van snage i ponovo su vraćene odredbe koje predviđaju apostolski žreb u izboru patrijarha, donete 15. septembra 1967. godine.
Episkop sremski Vasilije, povodom te promene načina izbora poglavara SPC iz 2005. godine, u jednom autorskom tekstu piše: „Ovo je učinjeno da bi se povratkom na stari jevanđeoski način izbora patrijarha sačuvala Crkva i njeno dostojanstvo od eventualnih spoljnih uticaja. Naime, izbor žrebom je izvorno biblijski novozavetni način kojim Gospod Bog znajući srce svakog kandidata, njegovu duhovnu i moralnu visinu, pokazuje ga dostojnim ovog velikog Služenja (dela apostolska 2,24)”.
