Rat crkve i politike (2): Kad Udba bira patrijarha
U novijoj srpskoj istoriji, posle obnavljanja Patrijaršije 1920. godine, odnos državnih vlasti prema višoj jerarhiji Srpske pravoslavne crkve imao je svoje mene i promene. Poznato je da je kralj Aleksandar Karađorđević imao indirektnog udela u izboru prvog patrijarha Dimitrija Pavlovića i direktnog u vezi sa potonjim Varnavom Rosićem 1930. godine.
Izbor Varnavinog naslednika Gavrila Dožića 1938. je delo Milana Stojadinovića a ne kneza Pavla Karađorđevića, i može se posmatrati kao ispunjenje plana da dinastija bude iz Srbije a poglavar SPC iz Crne Gore, objašnjava za "Vesti" istoričar dr Veljko Đurić Mišina.
- Josip Broz nije uticao na izbor patrijaraha Vikentija Prodanova 1950. i Germana Đorića 1958. godine, to su odradili pripadnici Državne bezbednosti SFRJ - podseća naš sagovornik. - Nema dovoljno objavljenih izvora u vezi sa izborom patrijarha 1990. godine, koji je neobičan jer je za života jednog izabran drugi prvosveštenik. Patrijarh German je zbog bolesti oslobođen svih dužnosti.Govoreći o vremenu pre Drugog svetskog rata, Đurić navodi da je kralj Aleksandar Prvi Karađorđević "u svojoj jugoslovenskoj integralističkoj (koja je, u suštini, bila antisrpska, kako je istorija pokazala) politici imao dobre saradnike u vrhu Srpske pravoslavne
Projekat sekireVeljko Đurić Mišina ukazuje da je poslednja intenzivna marginalizacija SPC počela pre dve godine. Od tada 90 odsto vesti u medijima o SPC ima negativnu konotaciju: |
- Priznate crkve su u Kraljevini bile gotovo samostalne u svojoj unutrašnjoj organizaciji. Jedini sukob države i SPC, koji je mogao da preraste u veliku krizu, nastao je zbog sklapanja Konkordata Vatikana i Kraljevine i kulminirao je početkom jula 1937. godine. Bila je to tzv. konkordatska kriza. Nije sporno da je Patrijaršija SPC znala za ceo postupak od početka do usvajanja Konkordata u Narodnoj skupštini, sporno je što je britanska politika, u želji da ubrza rešavanje hrvatskog pitanja i federalizuje Kraljevinu, doprinela da odnosi vlade i Patrijaršije dođu na ivicu samog građanskog rata. Konkordat je ipak povučen, stvorena je Banovina Hrvatska, tenzije su se smirile. Smrt patrijarha Varnave je bila kolateralna šteta daleko širih međunarodnih procesa - priča Veljko Đurić Mišina.
Nemačka politika prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi je, nastavlja on, posebna priča.
- Mogli su kao okupatori i najveća vlast u Drugom svetskom ratu da urade šta su želeli, ali nisu! Nudili su arhijerejima u Patrijaršiji izbor novog patrijarha, jer je patrijarh Gavrilo bio interniran u zarobljeništvo (pod optužbom za saradnju sa Britancima), ali to u SPC nisu učinili. Vredno je istaći da nijedan od arhijereja u ratu nije javno podržao nijednu stranu u ratu, mada su pojedini imali simpatije prema generalu Draži Mihailoviću. Nijedan arhijerej nije javno hvalio ni kudio Nedićevu politiku.
- Nemci su na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske početkom aprila 1942. godine pokrenuli stvaranje Hrvatske pravoslavne crkve, a ustaše su to odradile. Komunisti su još u ratu 1943. stvorili posebno telo za verske zajednice. Uspostavljanjem vlasti posle 1945. odvojili su Crkvu od države, ali su je neprestano držali pod kontrolom. Takva politika nije imala uspeha sa Rimokatoličkom crkvom koliko sa SPC.
Vlada izbačena iz CrkvePatrijarh Varnava Rosić, koji je pružio odlučan otpor Konkordatu, aktu koji je protežirao moćni premijer Milan Stojadinović, 1937. godine naprasno je umro pod sumnjivim okolnostima. Od tad se u narodu govorka da je patrijarh otrovan tucanim staklom. Stojadinović, koji je nakon krvavih beogradskih litija odustao od Konkordata, podsećaju u srpskoj Patrijaršiji, zabranio je članovima Vlade da prisustvuju patrijarhovoj sahrani, a Sinod je saopštio da je SPC u stanju gonjenja i ekskomunicirao gotovo čitavu vladu iz Crkve. |
Komunistička vlast je pripremila stvaranje Makedonske pravoslavne crkve, pokušala da nešto slično uradi u Crnoj Gori, stvorila Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva u nameri prvenstveno da kontroliše Patrijaršiju. Sveti arhijerejski sabor nikada to udruženje nije priznao za ravnopravnog partnera. Posle smrti Josipa Broza sveštenička udruženja izgubila su svoju političku ulogu.
- Josip Broz je posetio Patrijaršiju vraćajući posetu patrijarhu Gavrilu 1946. godine. I nikada više nije u nju kročio! Doduše, dočekivao je patrijarhe Vikentija i Germana u Belom dvoru, na Brionima... Predsednici Savezne komisije za verska pitanja i niži službenici dolazili su u Patrijaršiju da organizuju svečane prijeme povodom Sabora. Nikada se Josip Broz nije bavio kombinatorikom sa arhijerejima jer su to radile druge službe. Poznato je da je u izboru episkopa Germana Đorića za patrijarha imao gotovo odlučujuću ulogu Slobodan Penezić Krcun, ministar unutrašnjih poslova. Poznato je da je 2010. godine Boris Tadić pokušao da odradi zadatak koji je dobio od prijatelja sa Zapada da budući patrijarh bude mlađih godina, okrenut evroatlantskim integracijama...
- Komunistička vlast je radi razbijanja srpske političke emigracije inicirala sukob u Eparhiji američko-kanadskoj poznatiji kao Američki raskol. Doduše, u to su se na svoj način umešali i Amerikanci. Posebnu ulogu u svemu tome imao je episkop Dionisije Milivojević, jedna komplikovana ličnost - zaključuje Veljko Đurić Mišina.
