Sve što niste znali o uraganima: Kako nastaju i zbog čega su tako razorni?
Severnu Ameriku ovih dana su u kratkom razdoblju pogodila dva vrlo razorna uragana. Harvi, koji je nastao 17. avgusta i poharao Teksas uzrokovao je štetu veću od 70 milijardi dolara i odneo najmanje 71 život. Tu je i razorna Irma, najsnažniji atlanski uragan u istoriji koji je poharao Karibe, a na Floridi se tek očekuje. U SAD postoji opravdani strah da bi Irma mogla direktno da pogodi Majami.
Ali tu nije kraj, jer se u Atlantskom okeanu razvijaju i jačaju još dva uragana, Hoze i Katja. Hoze je u petak ojačao do ekstremno opasne četvrte kategorije i kako mediji prenose bliži se kategoriji pet.
Uragani najveće štete uzrokuju kada s mora pređu na kopno. Najskuplji i jedan od pet najsmrtonosnijih u istoriji SAD bio je Katrina koji je 2005. odneo negde između 1.200 i 1.800 života.
Pročitajte još:
* Pogledajte kako izgleda uragan koji preti da opustoši Floridu (VIDEO)
* Uragan ponovo ojačao: Irma ide ka Floridi, čeka se žestoki udar
Šta su uragani?
Uragani su najmoćnije oluje na planeti Zemlji. To su u suštini olujni sistemi koji brzo rotiraju, a karakteriše ih nizak pritisak u središtu, snažan vrtlog čija je osa u središtu uragana i spiralni prenos olujnih grmljavinskih oblaka oko oka oluje, koji donose velike količine kiše.
U zavisnosti od snage i lokacije uragani se različito nazivaju, pa tako imamo: uragan (Atlantski okean i severoistočni Tihi okean), tajfun (severozapadni Tihi okean), tropska oluja, ciklonska oluja, tropska depresija ili pak jednostavno ciklon (južni Tihi okean i Indijski okean).
Prema snazi se klasifikuju različito, a najuvreženija je Safir-Simpsonova podela na pet kategorija, pri čemu vetrovi iz one najviše dostižu brzine veće od 252 kilometara na sat u neprekidnom trajanju od najmanje deset minuta.
Kako nastaju?
Uragani se najčešće formiraju krajem leta (na obe hemisfere) kada su razlike u temperaturi vazduha u nižim slojevima atmosfere, uz toplu površinu mora i viših hladnijih slojeva atmosfere, najveće. Vrhunac sezone uragana na severnoj hemisferi obično je u prvoj polovini septembra.
Početni razvoj uragana koji se stvaraju u Atlantiku nastaje hiljadama kilometara daleko uz zapadne obale Afrike. Čine ga mali poremećaji u mlaznoj struji vazduha koja putuje s istoka na zapad iznad afričkog kontinenta. Poremećaje, koje naučnici nazivaju istočnim talasima, mogu pokrenuti neznatne aktivnosti poput koraka deteta u pustinjskom pesku.
Iz tih koraka može se roditi maleni peščani vrtlog koji će zatim možda uzrokovati razvoj olujnih oblaka u atmosferi. Te skupine olujnih oblaka eventualno se mogu razviti u malo organizovaniji sitem grmljavinskih oblaka. Ovi sitemi putuju prema zapadu i konačno dolaze u dodir s toplim tropskim vodama Atlantika gde se mogu pretvoriti u velike tropske oluje, a zatim čak i uragane.
Uragane hrani topao vlažan vazduh nad zagraejnim vodama okeana u ekvatorijalnom području. Topao vazduh diže se od površine okeana uvis. Na taj način iznad mora se stvara manjak vazduha, što znači da se pritisak smanjuje.
To uzrokuje jačanje strujanja iz okolnih područja s višim pritiskom prema području u kojem se stvara uragan. Novopridošli vazduh takođe se zagreva i uzdiže. Kako nastavlja da se uzdiže, okolni vazduh juri sa svih strana da ga nadoknadi. Topao vlažan vazduh koji se uzdiže u visinama se hladi, vlaga se u njemu kondenzuje i stvaraju se oblaci i padavine.
Zašto se okreću?
Svim uraganima, odnosno ciklonima zajedničko je da rotiraju. Pojednostavnjeno govoreći, kružna strujanja fluida na Zemlji nastaju na sledeći način: našoj planeti treba 24 sata da se okrene oko svoje ose. Za to vreme mjesta u blizini ekvatora, gde Zemlja ima najveći opseg, prelaze puno veći put nego ona uz polove.
Slično vredi i za vodu i atmosferu u tim pojasevima. To pak znači da će se mase vazduha koje se udaljavaju od ekvatora prema polovima zakretati prema istoku, odnosno u smjru u kojem se Zemlja okreće jer će zadržati deo brzine, odnosno momenta koji su dobile u ekvatorijalnom području.
Što je oko uragana?
Oko uragana područje je razmerno mirnog vremena u središtu tropskih ciklona. Najčešće je kružnog oblika, prečnika između 30 i 65 km, ali kod snažnih oluja može biti i značajno manje ispod 20 km. Oko je okruženo nizom oblačnih zidova prstenastog oblika koji se dižu u velike visine (i iznad 25 kilometara uvis). Ti "zidovi" olujnih oblaka najrazorniji su delovi uragana i područja najintenzivnijeg vetra i kiše, piše Index.hr.
Kako se vazduh u središnjim dijelovima ciklona diže uvis, u gornjim područjima raste vazdušni pritisak i stvara se anticiklona. Pod njegovim uticajem se pokreće strujanja od središta ka spolja. Na taj način stvara se povratna sprega, odnosno petlja u kojoj vazduh kruži.
Zanimljivo je da manji deo tog nakupljenog vazduha ponekad, umesto da putuje ka spolja, može krenuti prema središtu oluje, gde će zbog nakupljene težine početi da pada i ponekad da formira novo oko.
