Za kriminal u Americi krivo olovo?!
Decenije masovne izloženosti ljudi olovu, pre svega iz motornog goriva, krupan su faktor trajnih promena u mozgu koje su predispozicija za nasilničko ponašanje, te i faktor rasta kriminaliteta, ukazuje američki bloger u članku zasnovanom na rezultatima decenija naučnih istraživanja.
U analizi pod naslovom "Stvarni element kriminala u Americi: Olovo" Kevin Dram piše da je "novim istraživanjem utvrđeno da je "Pb (olovo) zlikovac odgovoran za težak kriminal, za niži IQ (koeficijent inteligencije), čak i za epidemiju ADHD (poremećaj pažnje hiperaktivnih osoba)".
Drastičan rast broja krivičnih dela početkom 1990-ih godina u Njujorku - broj silovanja se od 1960-ih učetvorostručio, ubistava je bilo pet puta više, a broj pljački je porastao za 14 puta, bio je povod za niz lokalnih policijskih mera. Već 1996, kriminalitet je drastično opao: broj silovanja za 17 odsto, fizičkih napada za 27 odsto, pljački za 42 odsto, a ubistava za čak 49 procenata.
Iako su taj uspeh njujorške vlasti pripisale sebi, promene uprave Njujorka, te i promene u policiji, praćene i promenom njene taktike, ipak nisu dovele do ponovnog rasta kriminaliteta iako je broj mladih i siromašnih u tom gradu baš tada naglo porastao. Naglo opadanje kriminaliteta je primećeno i u drugim gradovima gde nije bilo mera kao u Njujorku: u Vašingtonu za 58 odsto, u Dalasu za 70, u Los Anđelesu za 78 odsto.
Pojavio se niz teorija: da promena kriminaliteta odražava promenu ekonomskog stanja, da je povezana sa promenom preovlađujućih vrsta droge, sa odnosom broja muškara i žena, sa odnosom mladih i starih, sa brojem zatvorenika, sa odlaganjem liberalizacije pobačaja - neželjena deca su marginalizovana, te lakše postaju kriminalci... Ali, ni jedna od tih teorija, ma koliko bile potkovane podacima, ne izdržava statističku proveru na duži rok.
Pošto stručnjaci kriminal porede sa epidemijom, profešor javnih finansija i političkog sistema Univerziteta Severne Karoline Karl Smit pošao je od pravila da se epidemija bilo čega širi linijom komunikacija: ako se "zaraza" širi internetom, uzročnik je kompjuterski virus, ako se širi duž puteva, mesta povezanih avionima, vozovima, uzročnik je mikrob - tako je s gripom, ako se epidemija geografski širi kao lepeza, uzročnik je neki insekt - tako je s malarijom. A ako je epidemija odjednom svuda - rast kriminaliteta od 1960-ih i opadanje 1990-ih, uzrok mora biti molekul, zaključio je Smit.
Iako takav zaključak izgleda nerazumno, molekul koji dovodi do povećanja kriminaliteta je odavno poznat: "Pb(Ch2Ch3)4" - "olovotetraetil" - od 1920-ih godina sastojak "olovnog benzina" koji doprinosi mirnijem radu motora, povećanju njegove trajnosti i smanjenju potrošnje goriva.
Rik Nevin, ekonomski konsultant, trovanje olovom izučava dve decenije i savetuje federalnu vladu SAD kojim merama da smanji tu opasnost. Prvi izvor je bila olovna boja za zidove i drvenariju, ali se pokazalo da prestanak upotrebe te boje nije direktno povezan s kriminalitetom. Međutim, opadanje kriminaliteta jeste statistički povezano s prelaskom na "bezolovni benzin" koji počinje 1970-ih, uz ugrađivanje katalizatora u izduvni sistem vozila radi eliminisanja velikog dela olova iz izduvnih gasova.
Prateći krivulju tih tehnoloških promena, sa zaostatkom od tačno 23 godine primećuje se da se krivulja kriminaliteta menja u potpunom skladu, uz tačnost od 90 odsto. Deca koja su 1940-ih I 1950-ih godina udisala izduvne gasove s visokim procentom olova, bila su sklonija da 1960-ih, 1970-ih i 1980-ih postanu najteži kriminalci, utvrdio je Nevin.
Proveravajući tu tezu, Nevin je prikupio podatke i iz Australije, Kanade, Velike Britanije, Finske, Francuske, iz Italije, s Novog Zelanda, iz Nemačke - svaki put su se dve krivulje savršeno poklapale: promena stope kriminaliteta je svuda povezana s promenom upotrebe "olovnog benzina", uz zaostatak od 23 godine, kao i u SAD.
Dvoje drugih istraživača je tezu proverilo na nivou gradova i utvrdilo da u gušće izgrađenim delovima grada gde je saobraćaja više, te i zagađenja, ima više kriminala, a manje ga je u manje gusto izgrađenim i manje zagađenim sredinama.
Treći istražen nivo su pojedinci: u mnogim raznorodnim istraživanjima hiljade dece su praćene i po 30 godina, prikupljeno je obilje podataka o tome kako su rasli i kako žive, i potvrdila se ista teza: oni koji su kao deca više bili izloženi olovu, kao odrasli su skloniji nasilju i da postanu kriminalci, nego deca koja su živela u zdravijoj okolini.
Objašnjenje je neurološko: unošenje ma koje količine olova - "bezbedne granice" nema, izaziva umiranje ćelija mozga i sprečava njegov razvoj jer se molekuli olova trajno ubacuju u ćelijsku strukturu umesto molekula kalcijuma kojima su slični.
Jednom studijom je utvrđeno da je izloženost olovu u detinjstvu povezana sa trajnim gubitkom "sive mase" u prednjem, čeonom delu mozga - "prefrontalnom korteksu", povezanom sa kontrolom ponašanja - agresijom, sa regulisanjem emocija, refleksima, pažnjom, sa odlučivanjem. Kim Sesil sa Univerziteta u Sinsinatiju kaže da olovo pogađa tačno one delove mozga "koji nas čine najhumanijim". Uz to, ta oštećenja su češća kod dečaka, nego kod devojčica.
Naravno, piše Kevin Dram, neće svako dete izloženo olovu postati kriminalac - većina ljudi starijih od 40 godina se verovatno nagutala olova u detinjstvu, bar izgubivši zbog toga nekoliko poena koeficijenta inteligencije. Međutim, za milione dece koja su ionako bila na društvenoj margini, uticaj olova je bio faktor koji ih je "samo gurnuo preko ivice" - ona postaju kriminalci.
"Kada se to shvati, sve je zalepljujuće jasno: Naravno da je masovna izloženost dece posle Drugog svetskog rata olovu vodila ka većem broju najtežih krivičnih dela 1960-ih i kasnije. I naravno da su deca, pošto je olovo uklonjeno iz goriva 1970-ih i 1980-ih godina, izgubila tu veštački izazvanu sklonost ka nasilju".
Mada se za to odavno zna, tu tezu je kriminologija dugo ignorisala iz niza razloga, a ignorisale su je i vlasti pod uticajme raznih interesa i lobija: od naftaša i industrijalaca, do policijskih sindikata, građanskih grupa aktivista koji nasilju prilaze iz raznih uglova, te bi hemijsko, "olovno objašnjenje", mnogima od njih štetilo ili bi im čak uskratilo i samu osnovu postojanja.
Tu se priča ne završava kao zanimljiva lekcija istorije, piše Kevin Dram, jer "olovotetraetil je zombi koji odbija da umre: danas ga nema u gorivu naših automobila, ali oni su ga iz asupuha bljuvali vise od 50 godina i svo to olovo je... trajno u tlu po kojem hodamo, na kojem gajimo hranu i na kojem se deca igraju", pogotovo u velikim gradovima.
Leti, kada je vreme suvo, olovo, kao i druge čestice, uzleće u vazduh, ulazi u kuće s drugom prašinom, udišemo ga - "ponovo nas proganja, kao zombi".
