Karađorđe u narodnom predanju (15): Krici iz Kule Nebojša
"Turci su rodonačelnika ideje o oslobođenju svih balkanskih zemlja Rigu od Fere surovo mučili", ispričao je istoričar Slavenko Terzić.
Istoričar dr Slavenko Terzić govorio je za projekat "Karađorđe i Srpska revolucija 1804-1817" o značaju i velikoj ulozi Rige od Fere u Prvom srpskom ustanku:
- Kada bi zidine beogradskog grada, a naročito Nebojša kule mogle da svedoče o tome šta se sve zbivalo proteklih vekova, onda bi verovatno naša istorija izgledala malo drugačije. Ovako možemo da svedočimo o tim burnim događanjima na osnovu sačuvane i vrlo skromne arhivske građe. Ovde, u Kuli Nebojša, podno beogradskog grada stradao je jedan od velikih mislilaca oslobođenja balkanskog sveta - Riga od Fere.
- Riga od Fere ili Riga Velestinlis bio je Grk po rođenju, ali bio je rodonačelnik jedne velike ideje, oslobođenja balkanskih hrišćana, neke vrste balkanskog komonvelta u vidu zajednice svih balkanskih pravoslavnih hrišćana.
Lanci i bukagije
- Pogibija Rige od Fere ovde u kazamatima Nebojša kule, jeste još jedan primer hrišćanske nesolidarnosti. Vrlo lepu pripovetku o pogibiji Rige od Fere napisao je Ivo Andrić. Naime, Riga od Fere je zajedno sa ostalim Grcima, sa vlaškim kneževima, sa ruskim carom pripremao plan o oslobođenju svih balkanskih hrišćana. Na tom putu, iz vlaških kneževina u Beč, a iz Beča u Trst gde je nameravo da ode na Jonska ostrva i da se poveže sa tamošnjim Grcima radi plana plana o oslobođenju celog Balkana, austrijski špijuni su ga uhvatili u Trstu, okovali, kako se onda okivalo teškim bukagijama, i iz Trsta prebacili za Beč, a iz Beča Dunavom, okovanog u teškim okovima i lancima, lađom do Zemuna.
Ubistvo Sulejman paše
- Srbi su, krajem 1806. godine osvojili Beograd, ubijen je vezir Sulejman paša u Beogradu, ubijeni su Turci u pratnji Ičkovoj kada su se vraćali iz Carigrada u Paraćin, time se cela ova stvar radikalizovala i konačno srpska ustanička skupština je odbila uslove Porte, garantovane Ičkovim mirom, i da, kažem, priključila se velikom oslobodilačkom frontu koji vodi Rusija protiv Turske.
Naravno, postavlja se pitanje i da li bi ove tačke Ičkovog mira bile zaista i izvršene. Stojan Novaković smatra da je Turska više pribegla jednom političkom sporazumu, političkom koraku, da nije imala želje da ispuni ove obećane tačke ugovora, ali, to je naravno, pitanje o kome možemo samo da nagađamo - naveo je Terzić.
- U Zemunu su ga na obali Save i Dunava, na ušću Save u Dunav predali turskim vlastima, i Turci su ga prebacili ovde u kulu. Mi tačno ne znamo, kako je tekao proces mučenja Rige od Fere. To mora da je bilo strašno. Pretpostavljamo, naravno, da su te muke bile neizdržive i da su Turci nastojali da on otkrije plan oslobođenja svih balkanskih hrišćana.
- Možemo samo da pretpostavimo kako je bila surova tehnologija njegovog mučenja i davljenja. Možemo samo da zamislimo njegove krike, njegove užasne krike, ali ono što ostaje kao činjenica, to je da je Riga od Fere sa svojom velikom mišlju oslobođenja balkanskog hrišćanskog sveta, ovde zakolopio oči u Nebojša kuli.
Međutim, ideja oslobođenja balkanskih hrišćana nije se mogla tako zauvek ugasiti, ona je nekoliko godina posle toga, 1804. godine vaskrsla u vidu Srpske revolucije sa Karađorđem na čelu. Ali, misao Rige od Fere ostala je da svetli kao njegov bojni poklič, njegov bojni marš, širom balkanskih dolina i širom balkanskih gudura kao uzor svim balkanskim oslobodilačkim vođama.
Ičkov mir
- Jedan od značajnijih događaja Prvog srpskog ustanka jeste takozvani Ičkov mir, tako poznat u srpskoj nauci. Vrlo retku studiju o Ičkovom miru napisao je Stojan Novaković još negde početkom ovog veka, a kasnije i Mihailo Gavrilović.
- Kada je knez Miloš Obrenović 1815. godine poslao u Carigrad deputaciju da traži od turskog sultana uslove za autonomiju buduće kneževine Srbije, sa Jovanom Obrenovićem na čelu, on traži od njih da traže od sultana da se povrati Ičkov mir. Dakle, postavlja se pitanje šta je značio Ičkov mir i ko je bio Petar Ičko?
- Ličnost Petra Ička je vrlo zanimljiva, kako za istorijsku nauku tako možda i za književnost ili istorijsku dramu. Petar Ičko je proizvod onog balkanskog ambijenta s kraja 18. veka bez koga ne možemo razumeti ni Srpsku, ni Grčku revoluciju. Rođen je, prema podacima koje znamo, u Katranici, u blizini današnje Verije.
Bukureški ugovor
- Srbi su 1812. godine, osmom tačkom Bukureškog ugovora dobili garanciju buduće autonomije u okvirima osmanskog carstva. Osma tačka Bukureškog mirovnog ugovora između Rusije i Turske bila je osnova za autonomiju buduće srpske autonomne kneževine.
Na osnovu te tačke Bukureškog mirovnog ugovora, 1829. godine, Jedrenskim mirovnim ugovorom dobijen je hatišerif, kojin je garantovao autonomiju kneževine Srbije, sa knezom Milošem kao vrhvonim knezom - kaže Slavenko Terzić.
- Dakle, Petar Ičko je odigrao značajnu ulogu u diplomatskim misijama srpskih ustanika i samog Karađorđa. Bio je obavešten i obrazovan čovek. Stojan Novaković navodi podatak, pretpostavljam dosta pouzdan, da je Petar Ičko, kao i beogradski vezir Mustafa-paša, kaže Novaković, framason, bio slobodni zidar. Naravno da je Riga od Fere takođe bio član te slobodne zidarske organizacije. Pre ove misije, imao je niz velikih diplomatskih misija.
- Na osnovu jedne odluke srpskih ustanika s početka 1806. godine, Petar Ičko je tražio od sultana uslove za autonomiju Srbije. Stojan Novaković kaže da je Ičkov mir zapravo bio neka vrsta programa vazalne Srbije. Ičkov mir je sadržao 12 tačaka. Karađorđe i srpske ustaničke vođe su primile ove tačke u septembru 1806. godine. Ičko je u Carigradu boravio u proleće 1806. godine, a potom u jesen kada se vratio da ugovori i detaljne uslove i dobije turski ferman kao garanciju svih uslova Ičkovog mira.
