Srpske šume pune ranjenih borova
Na obroncima brda Tetrebice na granici Srbije i BiH kod Višegrada i danas žive stoletni borovi iz čijih načetih vena još curi mirišljava smola. Milovan Marković zvani Džidžo, i kao penzioner, sa setom posmatra stara stabla ovih četinara koji su se kao ogromni kišobrani nadvili nad selo Crnčiće.
Gleda tako Milovan i priseća se nekadašnjeg života na selu, punih kuća, torova sa ovcama, prolećnih radova u njivi, letnjih moba i koševine, začinjenih setnom pesmom momaka i devojaka.
Priseća se, kao da je juče bilo, kako u rana proletnja jutra prema gustim borovim šumama Tetrebice kreću brojni smolari sa alatom na ramenima da pre sunca završe posao, i onda se vrate kućama da obavljaju svakodnevne seoske radove.
CRNI BOR
- Na stotine ljudi posle Drugog svetskog rata iz gotovo svih sela višegradske opštine, pa sve do 1977. godine, sezonski je radilo na smolarenju. Seljaci su ostavljali redovne poslove na njivama i livadama i sakupljali smolu u šumama za "živ dinar" koji im je pomagao da prehrane višečlane porodice - priča Milovan koji je i sam bio smolar i drugovao sa smolom i borovima.
Da bi se iz crnog bora iscedila smola, koja je bila potrebna hemijskoj industriji Terpentin u Dobrunu i kasnije Višegradu, trebalo je na starim stablima napraviti svojevrsnu "živu ranu".
Prvi smolariPriča se da je prvi smolar u ovim krajevima bio Milorad Marković iz Dubova, a zatim slede Vukoman Savić, Stjepan Šimšić, Ilija Stijepić Čakmak, pa Vaso i Vlajko Šimšić, Mirko i Obren Tasić. U knjigama je zabeleženo da je prvi poslovođa na smolarenju bio Žarko Stijepić iz Crnčića. |
- Specijalnim alatom se prvo gulila kora sve do beline, veličine dva dlana. Zatim se smolarskom sekirom, u obliku kuke, poprečno pravio prorez do srži stabla u obliku okrenutog polumeseca. Potom se ukucao savijeni lim u obliku česmice, a ispod njega ekser na koji se pričvršćivao pečeni zemljani lončić u koji se skupljala smola - objašnjava Milovan, pokazujući nam davno zarezane borove iz kojih još curi smola, za kojom odavno više nema potražnje.
A da bi se smolom napunio jedan zemljani lončić od 250 grama trebalo je skoro pola meseca. Pa kad smola prekipi, smolari bi organizovali akcije njenog istresanja iz lončića u specijalne kante.
FABRIKA U DOBRUNU
- Želeći da što pre završe sakupljanje smole, smolari su na tim poslovima angažovali sve radno sposobne članove svojih domaćinstava. Smolar bi skidao lončiće sa mirišljavom smolom, a onda ih posebnom kašikom praznio u kante, koje su nakon toga tovarene na konje i odvožene do prvog raskršća, potom volovskom zapregom do puta, pa kamionima do fabrike Terpentin u Dobrunu, koja je kasnije premeštena u Višegrad - priseća se stari smolar Milovan.
"Smola je suza iz ozleđenog bora", zaključuje Marković.
U višegradskom kraju ljudi su se smolarenjem počeli baviti 1915. godine. Posle 1949. godine smolarenje uzima maha u svim odelima tadašnjeg šumarstva. Postojala je takozvana nemačka metoda smolarenja, kojom se stablo ranjavalo uzdužnim isecanjem kore, te francuska metoda po kojoj se rezalo poprečno u etapama.
Numerisali stablaSmolarilo se od marta do oktobra a u tome je učestvovalo i po 200 smolara. Svaki od njih je imao svoju deonicu sa tačno numerisanim brojem borovih stabala. I danas se mnoge šumske kose i proplanci nazivaju Marića deonica, Šimšića proplanak, Tasića breg... |
