Jedini momci ostadoše sami

Jovica i Đokica Pavlović ostali su da čuvaju roditelje i rodnu grudu, pa su ostali bez žena i potomaka, jer devojke nisu htele ni da čuju za život u tako surovim uslovima.

Napuštena kuća u Čestelinu

 

U selu Čestelin, 12 kilometara jugozapadno od Vranja, tik uz administrativnu granicu sa Kosovom i Metohijom, živi troje Pavlovića, majka Nada (84) i sinovi Đokica (60) i Jovica (62). Oni su troje od ukupno 13 žitelja zaseoka Kumanovci. Dobroševo, Bojkovci, Ćerimovci, Samobučje i Čuka zvrje pusti. Samo povremeno neko dođe iz Vranja, Beograda, Niša, inostranstva da obiđe rodno ognjište. Dođe i ode.

- Majka Nada je teško bolesna, čuvamo je i negujemo, ali svakim danom je sve gore. U božjim je rukama - kaže Đokica.

Sa bratom je ostao u selu da čuva roditelje i ognjište. Imaju pašnjake, šumu, uslove za stočarstvo, ali sve je bilo uzalud... Kad je trebalo da se žene, nijedna devojka nije htela da čuje za život u njihovom selu, jer su uslovi surovi. Nema puta, ambulante... Nema ničega.
 

Đokica i Nada Pavlović

 

Komunisti povukli radnike

Selo je planski u vreme komunističkog agitropa iseljeno. Brojni mladi ljudi odvođeni su na kamionu, sa pesmom, da rade u novootvorenim gigantima kao što su Jumko, Koštana, Simpo...

- Nekad se ovde isključivo živelo od duvana, od prodaje drveta za ogrev i prvoklasnog planinskog krompira. Svako je imao i po bika i kravu. Naravno i koze, čije je mleko bilo hrana i lek - navodi Đokica.

Rado se mislima vraća u detinjstvo, kada je selo imalo 82 kuće i više od 400 stanovnika. Sredinom 50-ih godina bilo je 75 učenika u školi. Po troje je sedelo u klupi.

- Mahala Kumanovci je naseljena porodicama koje su pobegle od turskog zuluma iz kumanovskog sela Pelince, krajem 19. veka. Na nadmorskoj visini od 1.100 metara uklesana je u zaravan ispod brda, sa nepreglednim šumama, kladencima i izvorima vode u neposrednoj blizini. Uskim putem, više nalik na stazu, 500 metara naviše izlazi se na vojni put. Levo je, dva kilometra udaljeno brdo Sveti Ilija i istoimeno crkvište. Desno je Novo selo, naseljeno Albancima. Kuće opasane zidovima, sa premalo ljudi u njima. U daljini, kao na tacni, sunce obasjava Kosovsku Kamenicu i Kosovsko Pomoravlje - priča Đokica.

Dolazak reportera "Vesti" u Čestelin i mahalu Kumanovci željno su dočekali Pavlovići. Najkraći put iz Vranja vodi preko sela Bunuševca i vojnog poligona Gložje. Penjanje uskim, zemljanim putem za običnog putnika namernika traje oko tri sata. Do seoskih mahala može se doći i putem preko sela Soderca, kao i preko planine Goča, kada se skrene levo u atar Devotinu i nastavi širokim, nasipanim vojnim putem. Kao po pravilu najbolji put je i najduži i uvek mu nešto fali. Vojni put koji ide pored Novog Sela, naseljenog Albancima i spušta se do brda Sveti Ilija. Najbliža tom putu je pomenuta mahala Kumanovci. Razdvaja ih 500 metara kozje staze. Gorštaci koriste najkraći put, zemljanim stazama i prečice, peške ili na konju.

Zaključane kuće

Nešto nalik na civilizaciju je mahala Dobroševo, koja je na najnižoj koti, negde na 850 metara nadmorske visine. Priča se da je Dobroševo jedna od najstarijih naseobina na tim prostorima. Ime je dobila po osnivaču Dobrošu, koji je sa svojom mnogobrojnom familijom živeo zadružnim životom baveći se uglavnom stočarstvom. Danas, Dobroševo ima svoj specifičan način života. Kuće se otključavaju ujutru, uveče se zaključavaju, u njima retko ko živi. Vlasnici ovih kuća su u Vranju, Sobini, Bunuševcu... Dole žive, gore obrađuju imanja. Najviše obrađene zemlje je u toj mahali.

Zelene se uredno ograđene livade, kukuruzišta i bašte. Od Dobroševa put naviše vodi do potoka. Tu se odvaja. Jedan bolji i duži ide prema mahali Bojkovci i školi, a drugi kraći, uzan i razlokan, kroz šumu i mesto zvano Mrtvica. Oba izlaze kod seoskog groblja i nevelike kapele, ozidane od nepečene cigle.
 

Mahala Bojkovci, pored škole, zjapi zapuštena. Vidi se vekovna kuća i okućnica, ali ljudi u njoj nema. Čeka se da se sruši, načeta zubom vremena. Oči bode nekadašnja zgrada škole, dugačka građevina u koju se ulazi kamenim stepenicama. Bez prozora, vrata, napukla, čeka da vreme dovrši svoj posao. Smeštena na brdašcu, na 950 metara nadmorske visine, zakriljena bukovom šumom deluje pitomo u divljini. Od nje, u daljini, između brda i useka, puca pogled na Vranje i vranjsku kotlinu.
 

Put zaobilazno, oko brda Motka, nastavlja ka seoskom groblju. Sa leve strane, dole na obroncima, pored šume, sakriva se mahala Ćerimovci. Bez žitelja je. Povremeno se otvara jedna kuća. Sa desne strane je brdo Samobučje i mahala Čuka. Ni u mahali Čuka nema nikog. Poslednji je umro Boško Stojković, starina, gorštak poznat pojedinim Vranjancima kojima je doterivao drva na konju i planinski krompir.

Kod groblja se dele putevi za Ćerimovce i naviše za Kumanovce. Grupa ljudi dočekuje nas širokim osmehom. Tradicionalno gorštačko gostoprimstvo...

- Sveta trojica su seoska slava. Tada dođu Slavko Petković i Dragan Denković iz Nemačke. Slobodan Denković iz Beograda je u penziji i tu je po celo leto. Tad ima nekog - kaže Đokica.

Sunce polako klizi iza brda, spremamo se za povratak. Noć u planini, na putu nije poželjna. Malobrojni žitelji ispraćaju nas sa željom da se ponovo vidimo.