Piramide kralja Aleksandra
Svi geometri moraju na kraju da dobiju iste podatke, zato je njih teško potkupiti, jer se uvek može pozvati drugi geometar da proveri mere. Stariji geometri zato uče mlađe, da čoveku možeš da ukradeš novčanik ili kravu, ali da je grehota krasti zemlju.
Srbija je prva zemlja u Evropi koja je premerena i izmerena modernim instrumentima. Još pre 200 godina izgrađene su male kamene piramide, koje su u stvari geodetske tačke, belezi prvog reda, bez kojih danas ne bi mogao da se zamisli GPS sistem.
Dve takve građevine nalaze se na regionalnom putu Paraćin-Pojate i kod sela Sikirica u ovoj opštini. Iako stalno prolaze kraj njih, retko ko zna šta one zapravo predstavljaju.
- Ove građevine nazvane su po tadašnjim geodetskim belezima koje su se sastojale od visoke drvene letve koja je pri vrhu bila vidno obeležena. Da bi letva bila uspravna, sa sve četiri strane postavljane su kose letve kako bi je podupirale, pa je takva konstrukcija ličila na zarubljene piramide - objašnjava Zoran Dimitrijević, geometar iz Paraćina.
Paraćinske piramide predstavljaju veoma važne tačke pomoću kojih je od 1900. godine, kada su izgrađene, počeo precizan premer Srbije. Piramide su izgradili, kako piše na mermernoj ploči, kraljevski oficiri triangulatori u vreme vladavine kralja Aleksandra Obrenovića, a uz pomoć sreza paraćinskog. One i danas predstavlaju važne stranice trigonometra kojim je moguće izvršiti ponovni premer ili kontrolisati postojeći.
- U vreme izgradnje piramida doneta je odluka da se triangulacijom prvog reda pokrije cela Srbija sa 76 tačaka. Osnovice triangulacije su merene Jederinovim osnovičkim priborom sa tadašnjim instrumentima i invarnom žicom, koji su pre toga, radi što veće tačnosti, ispitani u Francuskoj i Rusiji - priča Dimitrijević.
Srpska triangulacija je tada bila jedina u Evropi s osnovicama izmerenim ovim priborom. Zanimljivo je da je u Nemačkoj ovaj metod primenjena tek 30 godina kasnije.
Paraćinski geometar još kaže da su od tada pa do 1906. godine izmerene četiri osnovice-baze, horizontalni i vertikalni uglovi na trigonometrijskim tačkama, a izvršen je i precizan nivelman duž glavnih saobraćajnica. Prema pisanju mr Dragiše Nikolića, osnovice (paraćinske, lozničke, negotinske i vranjske) izmerene su 1904. godine.
Zanimljivo je i to da je kalibraciona baza Geografskog sveučilišta u Zagrebu, slična paraćinskim piramidama, izgrađena tek 1982. godine.
- Geodetska služba je posle Ustava najvažnija u svakoj zemlji, jer se pomoću geodetskih merenja određuje privatna svojina. Uostalom, Srbi su poznati po tome da najlakše presaviju tabak da bi tužili komšiju zbog međe. Pre osnivanja ove službe postojao je takozvani popisnik. Udaljenost neke parcele opisivao se kao dva dana oranja, tri motike vinograda, dve kose livade. Opisno se otprilike znalo koliki je to komad zemlje, ali nije bilo definisano gde se to zemljište nalazi i kakav oblik ono ima. A bilo je potrebno ustrojiti katastar radi naplate poreza, a bilo je još važnije uraditi državnu kartu jer se Srbija pripremala za Balkanske ratove - objašnjava Dimitrijević.
Prvu državnu kartu u Srbiji nacrtao je vojvoda Radomir Putnik kada je polagao vojvodski ispit. Pošto nije imao ideju kako treba da je uradi, objasnili su mu da zamisli kako danima pada kiša i potopi sve na zemlji. Kada padavine prestanu, voda počinje da otiče. Prvi vrh koji se pojavi je najviši. Kako voda dalje otiče pojavi se drugi vrh. Taj dodir vode sa kopnom predstavlja prvu izohipsu ispod vrha, objasnili su mu. Kada voda ponovo opadne, ostaje sledeća izohipsa, pa sledeći vrh, odnosno kote. Vojvoda Putnik se onda popeo na najviši vrh i odokativnom metodom rukom nacrtao kartu. Dimitrijević kaže da je ona bila dobra samo za orijentaciju, ali nije služila artiljeriji jer nije bila precizna. Prve karte rađene su u razmeri 1:300.000, a nazivane su generalke jer su služile Generalštabu.
- Trigonometrijska mreža određuje se na osnovu uglova koji se oslanjaju jedan na drugi. Jedan od trouglova tako čine Striža i Sekirica- vrh Babe - Juhor. Nažalost, nije poznat projektant paraćinskih piramida, ali je izvesno da su napravljene da traju večno, što je još onda ukazivalo na njihov značaj - zaključuje Dimitrijević.
Zbog velike frekvencije saobraćaja i soli kojom se posipa put kraj piramide u Sikirici, došlo je do ozbiljnog oštećenja kamena od koga je napravljena. Ukoliko se ne preduzmu hitne mere na zameni dotrajalih delova, može doći do urušavanja piramida i nastanka velike štete po geodeziju i kulturna dobra koje su nam preci ostavili. Piramide su stare 111 godina, ali zbog neodržavanja izgledaju kao da su ispisnice egipatskih piramida. Pošto su pod zaštitom države, previđene su visoke kazne za onoga ko ih ošteti, ali nisu i za one koji ih ne održavaju.
Kamen i jugo
|
