Patrijarh German protiv Tita

Dokumentarni film pod nazivom "Patrijarh u obezboženom vremenu" o patrijarhu srpskom Germanu (Hranislavu Đoriću), dve decenije posle njegove smrti nedavno je pretpremijerno video patrijarh Irinej u manastiru Slanci. Autor filma je istoričar prof. dr Veljko Đurić Mišina, koji je četiri godine radio na pripremi rukopisa Germanove biografije, pokušavajući da utvrdi njegovu ulogu i misiju u komunističkom režimu ondašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Koja je uloga i gde je mesto patrijarhu Germana u istoriji SPC i srpskog naroda?

- Patrijarh German, pre monašenja Hranislav Đorić, kao sveštenik je služio Bogu, Srpskoj pravoslavnoj crkvi i narodu oko 65 godina. Kao prvosveštenik vodio je Srpsku pravoslavnu crkvu više od tri decenije u veoma kompleksnim vremenima i sačuvao ju je od mnogih nevolja i pripremio za nova vremena, afirmisao je i u hrišćanskom i inovernom svetu. Mada o patrijarhu Germanu još nema biografije zasnovane na naučnim principima, a samim tim i suda istoričara, tvrdim da je pripadao onim arhijerejima koji su ostavili velika dela.

Zašto je patrijarha Germana pratila etiketa da je bio "crveni" patrijarh?

- Teško je tvrditi da vizantijski carevi nisu imali upliva na izbor carigradskih patrijaraha. Kralj Dušan Nemanjić je arhiepiskopa Joanikija uzdigao na patrijaršijski nivo, knez Miloš Teodorović Obrenović je želeo po svojoj meri prvosveštenika u Kneževini Srbiji, kralj Milan Obrenović je menjao mitropolite, kralj Aleksandar Karađorđević je uticao na izbor patrijaraha Dimitrija Pavlovića 1920. i Varnave Rosića 1930, Milan Stojadinović na izbor Gavrila Dožića 1938. godine. I jugoslovenski komunistički vlastodršci su učestvovali u izboru Vikentija Prodanova 1950. godine. Što bi samo patrijarh German bio izuzetak!

Koliko se teza o "crvenom" patrijarhu uklapa uz istorijsku činjenicu da su komunisti ubili Germanovog sina prvenca, Mihaila Đorića?

- Hranislav Đorić (potonji German) kao svršeni bogoslov oženio se Desankom 1924. godine. U braku je dobio dva sina i kćerku. Supruga mu je umrla 1936. na četvrtom porođaju. Pošto postoje oprečne verzije, teško je utvrditi kojoj je političkoj opciji naginjao njegov stariji sin Mihailo. Poznato je da je krajem 1944. krenuo ka Sloveniji sa jedinicama Dimitrija Ljotića. Zarobljen je maja 1945. i upućen u Zagreb. Streljan je sredinom jula. Mlađi sin Vlastimir, koji je zarobljen u istoj grupi sa bratom, nije streljan jer je bio maloletan. Po verziji koju sam čuo od Dobrice Ćosića, inače rođaka Hranislava Đorića, ali i partizanskog i komunističkog rukovodioca u Pomoravlju i oko Kruševca ratnih i prvih posleratnih godina, on sa protom Hranislavom nije govorio desetak godina, a pomirili su se nešto pre izbora patrijarha 1958. Jedan od razloga nekomuniciranja bila je Mihailova smrt.

Da li je tačno da je Slobodan Penezić Krcun tražio da episkop žički German bude izabran za patrijarha?

- Teško je kazati ko je prvi predložio episkopa Germana za patrijarha. Sudeći po poimanju odnosa političkih i drugih činilaca, to je uz saglasnost Josipa Broza učinio Slobodan Penezić Krcun. Sam patrijarh je kazao u intervjuu "Ja i komunisti", objavljenom 1988. godine, da je najvažniju ulogu u njegovom izboru imao upravo Penezić. Teško je utvrditi da li je i Dobrica Ćosić učestvovao u tome. Svojevremeno sam ga pitao i o tome, ali nisam dobio ubedljiv dogovor. Ćosić je, po kazivanju, bio samo jedna od ličnosti koja je pripremala članove Izbornog sabora u korist kandidata koji je bio po volji države.

Kakav je bio odnos Josipa Broza prema patrijarhu Germanu?

- Josip Broz je prva ličnost države i partije, sa diktatorskim i autoritarnim osobinama. Patrijarh German mu je bio potreban iz više razloga: zbog ugleda koji je uživao u hrišćanskom svetu, srpski patrijarh je mogao biti upotrebljen u propagiranju politike mira u svetu. Broz i patrijarh su razgovarali desetak puta, što u zgradi Saveznog izvršnog veća, što na Brionima. Nema tragova da je održan ijedan sastanak u četiri oka. Poslednji zvaničan susret patrijarha i Broza zbio se krajem 1966. godine na proslavi Dana Republike.

Kako je patrijarh German uspeo da izbegne komunistički zahtev da Sveti arhijerejski sabor SPC podrži nominaciju Josipa Broza za Nobelovu nagradu za mir?

- Ranih sedamdesetih u Jugoslaviji su, javno i tajno, vršili pritisak na određene institucije i ličnosti od ugleda da predlože Broza za Nobelovu nagradu. Srpska pravoslavna crkva odbila je taj zahtev na sednici Sabora krajem maja 1973. godine sa sledećim obrazloženjem: "Sabor bi se istinski radovao ako bi se Predsedniku Titu dodelila Nobelova nagrada za mir, ali se ni Sveti arhijerejski sabor, ni Sveti arhijerejski sinod ni Njegova Svetost Patrijarh ne mogu u ovoj stvari javno angažovati, pošto je to pitanje izvan crkvene nadležnosti. Ovo utoliko pre što je Sveti arhijerejski sabor Srpska pravoslavne crkve još 1939. godine doneo odluku kojom osuđuje akciju crkvenih velikodostojnika po ovakvoj jednoj stvari."

Kakav je bio odnos patrijarha Germana prema svešteničkom udruženju čiji su pojedini članovi u to vreme govorili: "Krst nosim, petokrakom se ponosim?"

- Kako su partija i država želeli da višu jerarhiju kontrolišu a preko nje i Crkvu kao instituciju, forsirana su sveštenička udruženja i u tome imali određenih uspeha. Mada je patrijarh toga bio svestan i imao nekoliko sastanaka sa rukovodstvom te organizacije, nije je priznao u zvaničnoj formi.

Kakav je bio stav patrijarha Germana po pitanju saradnje SPC sa Vatikanom i dolaska pape, a kako se odnosio prema Svetskom savetu crkava?

- Srpski patrijarh se sastajao sa predstavnicima Rimokatoličke crkve, biskupima, kardinalima i nuncijima iz raznih razloga, ali nikada sa papom, mada je bilo inicijativa. Osnovni razlog za odbijanje bio je u uloga Rimokatoličke crkve u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj 1941-1945. Ugled patrijarha Germana u hrišćanskom svetu iskazao se njegovim izborom za predsednika Svetskog saveta crkava.