Svetac s magarećom glavom
Da i toga ima: svetac s magarećom glavom! Nije u pitanju nikakva neslana šala nekog ateiste - takva predstava, koja zbunjuje posetioce ovog drevnog i izuzetno vrednog hrama, nalazi se na ikonostasu crkve Svetog Nikole, jedne od tri koje čine kompleks manastira Gradište u Buljarici, nadomak Petrovca. Jedinstveno ikonografsko rešenje svetiteljskog lika sv. Hristifora, nalazi se na prestonoj ikoni sa predstavom Deizisa i prilično je - staro.
- Neobičnu oltarsku pregradu ovog lepog paštrovskog manastira, načinio je, prema natpisu na jednoj od prestonih ikona, Vasilije Rafailović i to 1795. godine - ističe Lucija Jelušić, poznati istoričar umetnosti iz Budve.
Pop radio freske
|
- Kako u potpisu sebe naziva "mnogo grešni zograf" je jedan od ikonopisaca čuvene bokokotorske slikarske škole Rafailović-Dimitrijević iz Risna.
Talentovani slikar je sin, takođe zografa Rafaila Dimitrijevića, a sam je imao sinove Đorđa i Hristifora koji su nastavili tradiciju ove darovite porodice.
Ikonostas crkve Svetog Nikole, Vasilije je radio za vreme igumana Maksima Zanovića, a crkvi ga je darovao kapetan Stijepo Markov Gregović, a priložnik krsta sa raspećem na tom ikonostasu je Đuro Gregović. Ikonostas nije uobičajeno simetričan većima pored centralnih dveri s predstavom Blagovesti i bočna vrata koja na suprotnoj strani nemaju pandan.
Na ovim vratima nalazi se ikona sa predstavom sv. arhangela Mihaila koji u jednoj ruci drži mač, a u drugoj bebu u povoju, simbol ljudske duše. Sa strane carskih dveri, prema istim bočnim vratima, desno od carskih nalazi se prestona ikona sa predstavom Deizisa.
- Ova ikona je okružena sa dvanaest kvadratnih polja u kojima su predstavljeni apostoli - objašnjava Lucija Jelušić. - U donjem delu ikone predstavljeni su likovi šest stojećih figura svetitelja. U istom ikonostasnom redu do ove ikone nalazi se prestona ikona sa likom sv. Nikole. Iznad prestonih ikona drugu zonu ikonostasa čini friz apostola sa Deizinom kompozicijom u sredini.
I baš na prestonoj ikoni sa predstavom Deizisa nailazimo na retko ikonografsko rešenje - svetiteljski lik sv. Hristifora sa životinjskom pseće-magarećom glavom. U sakralnom slikarstvu ovakve, kinokefalne predstave su prava retkost. Na Zapadu ih nema, dok su u naše krajeve najverovatnije dospele preko veza sa Atosom, odakle su preuzimani ikonografski predlošci.
Div
Tako je došao i do sotone, ali pošto se ovaj uplašio krsta na jednom raskršću Hristifor ga je napustio odlučivši da pronađe onoga čiji je to znak. Pronašao je Hrista u liku deteta koje je tražilo da ga ovaj prenese preko reke.
Dok je prenosio dete Hristiforu se činilo da ništa teže nije nosio. Pitao ga je zašto je toliko težak, a dečak je odgovorio: Ne čudi se, Hristifore, nisi ti celi svet nosio na sebi, već i samog stvoritelja sveta. |
Gospođa Jelušić ističe da je Vasilije Rafailović bio teološki obrazovan i da je bio vrstan poznavalac vizantijske ikonografije. To je pokazao izborom retkih i neobičnih scena i likova i na ovom ikonostasu. A zašto je baš odabro lik sv. Hristifora sa magarećom glavom?
Po svoj prilici dobro je znao za legende o svetom mučeniku Hristiforu, hrišćanskom svetitelju iz drugog veka. Ima ih više, a najpoznatija govori o njemu kao mladiću obdarenom nesvakidašnjom lepotom. Kao istinskom hrišćanskom verniku, tolika lepota počela je da mu smeta.
Nije se mogao odbraniti od sveta, posebno devojaka, pa je molio Gospoda da mu naruži lice. Molba je bila uslišena i glava mu je dobila pseće-magareći izgled.
- Saglasno ovom, i u ikonografskom predstavljanju sv. Hristifora javljaju se dva načina njegovog prikazivanja - kaže istoričar umetnosti.
- Češće se prikazuje sa likom svojstvenim ostalim svetiteljima, a sasvim retko sa životinjskom glavom.
Kako je govorio patrijarh srpski gospodin Pavle, pored predstave sv. Hristifora s magarećom glavom u manastiru Gradište slične predstave ovog svetitelja nalaze se u crkvici u D. Korminjonu, u manastiru Sv. Nikite i u jednoj kapeli manastira Hilandar.
