Kad pesnik skida glave

Poznato je da većina Petrovića iz glasite crnogorske dinastije, koja je dva i po veka držala presto na Cetinju, nisu bili nimalo milosrdni vladari, da je čak i Petar I Petrović Njegoš, poznatiji kao sveti Petar Cetinjski, u ranoj mladosti vladao mačem i silom, a tek u zrelim godinama se latio krsta i pribegao molitvama. Da se i ne govori o knjazu Danilu koji je počinio niz stravičnih zločina, klasičnih genocida u Kučima, Piperima, Bjelopavlićima... Manje je, međutim, poznato da je čak i vladika, genijalni pesnik, mudrac i mislilac, Petar II Petrović Njegoš bilo nemilosrdan u obračunima sa protivnicima, da je i on za reč skidao glave i bezdušno uklanjao sve one koji bi mogli da ugroze njegov presto ili se otmu njegovoj autoritarnoj vlasti.

Knjaz Danilo

Spominje se podatak da je za 21 godinu vladavine pogubio 83 čoveka. Slučaj vasojevićkog kneza Nikole Miloševića posebno je karakterističan i ilustruje to mračno naličje Njegoševe vladavine.

Nikola Milošević je bio jedan od najznamenitijih Vasojevića iz prve polovine 19. veka. Sin ljevorečkog kneza Staniše sa Lopata i Jovane, ćerke glasovitog trebješkog harambaše Lazara Nikšića, rođen je 1797. godine na zgarištu roditeljske kuće koju su Turci baš te godine spalili u velikom pohodu na Lijevu Rijeku.

Pet godina kasnije Nikola je ostao siroče bez oca kada su kolašinski Turci ponovo napali Lijevu Rijeku. Dve godine potom njegova već preudata majka odlučuje da oko 200 trebjeških porodica krene u seobu u Rusiju. Nastanili su se u Novorosijskom srezu, u Odeskoj guberniji.

Vlast kao slast

Sedmogodišnji Nikola, međutim, nije zaboravio rodni kraj i nije mu se zameo trag u ruskim prostranstvima. I u njegovom slučaju se potvrdilo pravilo da su siročad najžilavija i najsposobnija đeca.

Najsažetiji i najpotpuniji portret ove izuzetno zanimljive i po mnogo čemu neobične i kontroverzne ličnosti, koja je ostavila dubok trag ne samo u istoriji Vasojevića, najbrojnijeg slovenskog plemena na Balkanu, i ne samo crne Gore, dao je Radomir P. Guberinić u svojoj 1990. godine objavljenoj knjizi o Nikoli Miloševiću Vasojeviću:

"Crnogorski iseljenik u Rusiji, visok ruski oficir i vojni ataše u Carigradu, član međunarodne komisije za razgraničenje Knjaževine Srbije sa Turskom, glavni inženjer Knjaževine Srbije i prvi projektant magistralnog puta Beograd - Bar, turski general kvartermajster, engleski konzul, osnivač prve srpske škole u Turskoj, inicijator vasojevićko-poljske tajne vojne konvencije, putopisac i pesnik, rodoslovik i kartograf, Evropljanin sa četiri državljanstva, koji je govorio 13 evropskih jezika, osnivač regularne knjaževine Holmije (Vasojevića), čiji je bio knez..."

Ovaj čovek, u Vasojevićima poznat pod imenom Nikola Konsula nije bio po volji ni pojedinih moćnih Vasojevića, a ni samom Njegošu za čije se vladavine pojavio, mada Vasojevići u to doba nisu bili u sastavu Crne Gore.

Mladi crnogorski gospodar se nije mogao pomiriti sa delovanjem ovog svestrano obrazovanog i preduzimljivog čoveka, kojeg je pratila evropska harizma i ugled, a naročito ne sa stvaranjem zasebne Vasojevićke knjaževine, odnosno potpunim odvajanjem i osamostaljivanjem ovog moćnog plemena.

Zato je, sigurno u dosluhu sa Miloševićevim protivnicima u Vasojevićima, skovao plan kako da mu dođe glave i zaustavi njegov vrtoglavi uspon i njegovu neposlušnu, prkosnu prirodu.

Kao najopasnije protivnike Nikole Miloševića u Vasojevićima, pa dakako i kao glavne organizatore njegovog smaknuća, Radomir Guberinić ističe igumana Mojsija Zečevića i vojvodu Sima Kastratovića.

U dogovoru sa njima Njegoš je, navodno, pozvao Miloševića da dođe na Cetinje. Ništa ne sluteći, on je krenuo krajem maja 1844. godine, ali ga je u Zagaraču sačekala zaseda u kojoj su, kako tvrdi dr Ljubomir Durković, bili Njegoševi perjanici Vuko, Todor i Mića Toroman, svi sa Njeguša. Ubijen je 30. maja 1844. godine.

Zatiranje groba

Ubijenog vasojevićkog prvaka tek pet dana kasnije je, izgleda, sahranio neki Petar Ćupić iz Zagarča, a o njegovoj smrti su odmah počele da kolaju svakojake priče i nagađanja. Njegova udovica Anastasija je pisala i Njegošu lično, a nekako istovremeno istim povodom mu je pisao i uticajni Sima Milutinović Sarajlija.

Njegošev odgovor je bio veoma čudan i sasvim drugačije predstavlja smrt vasojevićkog vojvode od svih drugih. Iz njegovih odgovora se jasno vidi da on na svaki način želi da opere ruke od ovog zločina pripisujući ga izvesnom Gligoriju Vukotinom Božoviću, turskom uskoku iz Podgorice, predstavljajući ga kao klasično razbojništvo.

Bilo kako bilo, tek mesto na kojem je ubijen i prvobitno bio sahranjen Nikola Milošević i danas se zove Konsulov grob. On je odatle, izgleda po Njegoševom naređenju i odobrenju, gde su mu supruga Anastasija, sinovi Altoman, Branislav, Svetislav i ćerka Jelisaveta podigli spomenik na kojem su, po navodima Radomira Guberinića (poziva se na Đ. Mušickog i Lj. Durkovića) bili uklesani ovi stihovi:"... Er u Crnoj Gori, blizu Zgarača sela pogodi me vlastoljubne politike strela!"

No, ako su za Njegoševa života i vladavine, može biti i postojale kakve sumnje i nedoumice oko likvidacije kneza Nikole Miloševića, posebno ih je raspirivao njegov naslednik knjaz Danilo. On je 1857. naredio da se poruši spomenik Nikoli Miloševiću i zatre svaki trag i beleg.

Razlog je bio da tu ne svraćaju i ne okupljaju se Vasojevići na putu ka Kotoru, a očigledno je, u stvari, želeo da na taj način nekako spere ljagu sa imena svoga strica i vladarske kuće, ali i da umanji slavu ovog čuvenog Vasojevića.