Brošura o monoksilu
Najvećem eksponatu lozničkog Muzeja Jadra, monoksilu, starom drvenom čamcu, posvećena je brošura "Život na Drini - monoksil u Jelavu" koju je objavio Centar za kulturu "Vuk Karadžić", uz podršku gradske uprave i Ministarstva kulture i informisanja.
Monoksil nađen u Drini kod lozničkog sela Jelav prvi je do sada pronađen čamac iz prošlosti u ovoj reci i, prema oceni Snežane Nešković Simić, direktorke Centra za kulturu, "jedan je od najznačajnijih pronalazaka poslednjih godina u Srbiji", a za njega je pored muzeja uz podršku gradskog budžeta izgrađen aneks u koji je smešten pre tri godine.
Brošura osim podataka o monoksilu donosi i informacije o takvim plovilima pronađenim u Savi, Dunavu, Kupi, Moravi i njihovoj sudbini, jer nisu svi sačuvani kao loznički. Donosi i podatke o najstarijim plovilima, drvetu najpogodnijem za izgradnju čamaca, kao i istorijske podatke o Drini, prirodnim i turističkim potencijalima ove reke.
Drina nije celim tokom plovna, a prvi pisani podaci o lađama na ovoj ćudljivoj reci datiraju iz prve polovine 17. veka kada su njome do Zvornika plovile manje lađe i brodovi. Turski geograf Hadži Kalfa pisao je da su iz Beograda do Zvornika dolazle mnoge lađe zbog trgovine, ali dalje nisu plovile. Putopisac Evlija Čelebija pominje da je Zvornik imao nekoliko hiljada lađa što rekom plove do Beograda, a ostavio je i zapise da je prolazeći Podrinjem video da stanovnici toga kraja ogromne hrastove pretvaraju u monoksile i deblo postaje čamac.
Vuk Karadžić je, navodi se u brošuri, pisao 1827. da je Drina nizvodno od Zvornika široka oko 50 hvata (70 metara) i tako duboka da njome plove dosta velike lađe. Put od Zvornika do Beograda trajao je obično 18 dana, a do Sremske Mitrovice manje od sedam. Dolaskom železnice u Podrinje i prevozom robe kamionima tridesetih godina prošloga veka počeo je propadati posao lađarima.
Monoksil iz Jelava pronađen je u septembru 2011. posle velikih poplava. Dugačak je 7,1 metar, visok 1,29, u osušenom stanju teži 1,2 tone dok je prilikom vađenja imao oko 800 kilograma više. Obim stabla u korenu iz kojeg je izdubljen iznosio je više od četiri metra. Obrađen je i konzerviran dve godine kasnije, a ispitivanje starosti urađeno je metodom C 14 u zagrebačkom Institutu "Ruđer Bošković".
Iz jednog komada
Drvo od kojeg je napravljen monoksil staro je od 250 do 300 godina. Kustos muzeja i autor brošure Zoran Tošić nedavno je, prilikom otvaranje izložbe o monoksilu, objasnio da je čamac istesan iz jednog komada hrastovog drveta, prvi je monoksil otkriven u reci Drini, izuzetno očuvan, u komadu, sa malim oštećenjima, što govori o njegovoj izuzetnoj očuvanosti i čvrstini.
