Epohalno otkriće srpsko-australijskog tima: Antička vila usred Srema
Najkvalitetniji mediteranski mermer, prekrasni mozaici, delovi statua rimskih božanstava, zidno i podno grejanje, pronađeni nadomak Sremske Mitrovice ukazuju da je tim australijsko-srpski tim arheologa na tragu epohalnog otkrića: monumentalne palate imperatora Maksimijana Herkula.
Stručnjaci iz dve zemlje koji su veći deo jula proveli na lokalitetu Glac, prema rečima korukovodioca ovog projekta dr Stefana Pop Lazića, otkrili su ostatke velelepne vile, građene s kraja III i početkom IV veka, blizu nekadašnjeg Sirmijuma, jedne od prestonica moćnog Rimskog carstva.
Sirmijum u tri dimenzije
Sporazum o saradnji Arheološkog instituta u Beogradu i Univerziteta u Sidneju je potpisan na pet godina, ali rezultati ovogodišnjih istraživanja pokazuju da će iskopavanja trajati znatno duže.
- Preliminarno smo dogovorili da se na lokalitetu formira arheološki istraživački centar sa arheološkim parkom gde će stručnjaci iz celog sveta moći da istražuju različite aspekte antičke prošlosti Sirmijuma i okoline. Tu će postojati i deo posvećen široj publici koja će moći da se upozna sa antičkom prošlošću Sirmijuma na najmoderniji način, uz pomoć korišćenja tri D tehnologije - najavio je Stefan Pop Lazić.
- Na osnovu karakteristika arhitekture, može se sa sigurnošću reći da je pripadala imućnom velikodostojniku iz perioda tetrarhije, vremena kada su Rimskim carstvom vladala dva avgusta i dva cezara - objašnjava ovaj stručnjak Arheološkog instituta za "Vesti" otkriće iz perioda poznog antičkog doba.
Kako istorijski izvori pominju da je jedan od avgusta prve tetrarhije, Maksimijan Herkulije, podigao palatu u neposrednoj blizini Sirmijuma, pretpostavka je da je ta vila, upravo građevina koju su pominjali rimski pisci.
Do prvih saznanja o postojanju većeg rimskog lokaliteta u blizini ovog grada došlo se u 19. veku kada su mitrovački arheolozi izveštavali o nalazima rimskih zidova i bogato ukrašenih mermernih podova.
- Iz vremena Prvog svetskog rata datira izveštaj da su austrougarski vojnici prilikom kopanja rovova naišli na mozaik na površini od 80 kvadrata i da su ga potom zatrpali - navodi Pop Lazić izvore iz prethodna dva veka o rimskom prisustvu na tom prostoru.
Prva arheološka iskopavanja su obavljena 1994. radi utvrđivanja stanja arhitekture i, kako kaže naš sagovornik, još tada je konstatovano da bi lokalitet na Glacu trebalo istraživati u okviru višegodišnjeg međunarodnog projekta.
- Uz pomoć geofizičkih istraživanja 2014, kada je dobijena slika podzemnih ostataka na površini od četiri hektara, ali i iskopavanja na različitim delovima ovog lokaliteta, došlo se do podatka da se ceo kompleks vile prostire na površini od oko 300 puta 200 metara, odnosno da obuhvata deo između rimskog puta koji je vodio za mesto Fošae, današnji Jarak, i reke Save - pojašnjava on.
Istraživanja su na samom početku, ali prema rečima ovog stručnjaka, već prvi nalazi upućuju na to da nije reč o običnoj vili kakvih je bilo u znatnom broju u predgrađima kasnoantičkih gradova, već o izuzetno bogato ukrašenom kompleksu, čije su građevine izrađene od najskupocenijih materijala korišćenih u kasnoj antici.
- Carski porfir (grimizni kamen) uvezen iz Egipta, zeleni porfir sa Peloponeza, kao i različite vrste mediteranskih mermera iz Grčke, Male Azije i Severne Afrike ukrašavali su podove i zidove građevine na Glacu - otkriva Pop Lazić.
Međunarodni projekti
- Antički lokaliteti, naročito oni iz perioda pozne antike, u žiži su interesovanja svetske arheologije, tako da naš Arheološki institut pored Glaca, u drugim delovima Srbije ima nekoliko drugih međunarodnih projekata sa eminentnim svetskim stručnjacima iz SAD sa Florida State Universitdž
, Francuske CNRS i Nemačke RGZM. Ti projekti omogućavaju srpskim i stranim stručnjacima da uz pomoć najsavremenijih tehnologija istražuju kasnoantičke lokalitete kojima je Srbija prebogata. Uz to i da se strani i naši studenti upoznaju sa različitim metodama iskopavanja - kaže Pop Lazić.
Zato, kako navodi, već sada može da se kaže da se ceo taj kompleks sastojao iz više građevina različite namene od kojih je najreprezentativnija upravo ona od koje je istraženo više prostorija i služila je kao rezidencijalni deo. Iznosi i zanimljivost da je u tim prostorijama, uz mozaički ukras na podovima u nekoliko soba, pronađen čak i sistem podnog i zidnog grejanja.
- Ova monumentalna građevina je bila okrenuta jednom stranom ka Savi, koja je u vreme Rimskog carstva bila znatno bliža vili i bio je omogućen direktan pristup rečnom saobraćaju koji je bio tada značajno razvijen. Pokretni nalazi upućuju i na to da je pored arhitektonskih ukrasa građevina bila ukrašena skulpturama, a otkriven je deo jedne od njih, rimskog božanstva načinjen od finog grčkog mermera - priča on.
Posle IV veka u Rimskom carstvu nastupa period nesigurnosti i čestih sukoba, a u oblasti Sirmijuma naseljavaju se različita varvarska plemena.
- Oni podižu svoje naseobine u nekadašnjim rimskim zgradama. To se dogodilo i na Glacu, gde su otkrivene keramičke posude i drugi predmeti koji svedoče o prisustvu germanskih plemena tokom 5. i 6. veka - otkriva ovaj stručnjak.
Napominje i da pronađeni novac vizantijskog cara Justina II, ali i kovanice ostrogotskog kralja Teodoriha, kao i keramička peć uzidana u pod jedne od prostorija vile, predstavljaju dokaz da je već u periodu pozne antike vila doživela razaranja.
Inače, do plodotvorne saradnje sa australijskim arheolozima je došlo kada je profesor Ričard Majls 2013. godine posetio Srbiju i izrazio želju da Sidnejski univerzitet uspostavi sa srpskim partnerima projekat višegodišnjih istraživanja nekog arheološkog antičkog lokaliteta u Srbiji.
- Od izuzetnog je značaja da nisu cilj samo naučna istraživanja, već i zaštita lokaliteta i prezentacija široj javnosti - objasnio je Pop Lazić.
