Milošu namenjen, Karađorđu suđen
Iako nije nigde precizno upisan datum kada je štampanje završeno, nesumnjivo je da je "Gorski vijenac", najslavnije književno delo Petra Drugog Petrovića Njegoša, svet ugledalo u Beču, u zimu 1847, svakako pre 16. februara, jer je tog dana izvesni Stjepan Pejaković uputio iz Beča primerak ove knjige Ljudevitu Gaju u Zagreb, kao dar mladog crnogorskog vladike i pesnika.
Poznato je da je Njegoš početkom oktobra 1846, u pratnji ličnog sekretara Milorada Medakovića, krenuo sa Cetinja u Trst, a odatle u Beč i Petrograd da traži podršku i pomoć od bečkog i petrogradskog carskog dvora za svoju napaćenu Crnu Goru, koju je te godine bila zadesila strahovita suša, a i Turci su naglo pojačali pritisak na nju.
Na taj mučni i neizvesni put Njegoš je sa Cetinja poneo i rukopis svog najnovijeg dela, a Medaković je o tome zapisao:
"Ponio je bio vladika sa sobom iz Crne Gore svoje novo djelo 'Gorski vijenac' u rukopisu i pečata ga kod Mehiterista u Beču. On sam držaše drugo popravljanje i potonje pregledanje..."
Milorad Medaković, inače, tvrdi da je Njegoš "Gorski vijenac" najpre bio posvetio Milošu Obrenoviću i da se "iz nekog manjeg nesporazumljenja to pokvari, te vladika okrene tu posvetu Karađorđu..."
Tu se verovatno krije i tajna praznina u "Posveti..' označenih tačkama, što je potvrda da su u njoj izostavljeni neki stihovi...
Koliko je Njegoš brižljivo i s pažnjom pregledao svoje delo najbolje se vidi iz originalnog rukopisa "Gorskog vijenca".
Naime, F. Menčik je 42 godine kasnije, 1889, pronašao autograf "Gorskog vijenca" u bečkoj dvorskoj biblioteci, tačnije 17 numerisanih listova, odnosno 34 strane, na kojima je od ukupno 2.819, ispisano 1.528 stihova (poslednji stihovi su kazivanje Draška Popovića o Mlecima i strahu od mletačkih žbira i špijuna: "Kako ih se drugi bojat neće, kad mogaše oblagati dužda...").
Poznati slavista i njegošolog Milan Rešetar smatra da je upravo to prva verzija "Gorskog vijenca", ona koju je vladika doneo sa Cetinja, jer se ona prilično razlikuje od prvog štampanog izdanja ove slavne knjige.
To ukazuje da je Njegoš brižljivo pratio i čak i u toku štampanja popravljao i dopunjavao spev, a to se jasno vidi iz sačuvanog rukopisa.
Recimo, samo na prvoj strani je dopisao čak 43 nova stiha.
Milan Rešetar misli da je Njegoš pri redigovanju rukopisa konsultovao i druge učene ljude, posebno one sa naših, balkanskih prostora, sa kojima se sretao u Beču, a ima i onih koji dokazuju da je u korekturi tog prvog izdanja "Gorskog vijenca" učestvovao i sam Vuk Karadžić, jer se pouzdano zna da se hromi tršićki genije tih dana sretao i družio u Beču sa crnogorskim vladikom.
Nije, međutim, sasvim sigurno utvrđeno otkud se ovaj Njegošev rukopis našao u bečkoj dvorskoj biblioteci. Jevto M. Milović misli da je on tamo dospeo iz ostavštine poznatog filologa Franja Miklošića, koji je radio upravo u ovoj biblioteci.
Zanimljivo je, međutim, da je F. Menčik, kada je 1889. pronašao ovaj rukopis, posumnjao u njegovu originalnost.
Dileme oko naslova
Njegoš se dugo, gotovo do poslednjeg trenutka, dvoumio oko naslova svog najznačajnijeg dela. Prvo je bio naumio da ga naslovi kao "Iskra". Posle se opredelio za "Izviiskra", pa "Izvite iskre", pa "Vijenac gorski" da bi se konačno odlučio za "Gorski vijenac".
On je, naime, mislio da je crnogorski vladika bio nepismen i da mu je spev, po njegovom kazivanju, pisao neko od njegovih pisara.
Tri godine kasnije Milan Rešetar je ipak nepobitno dokazao da je "vas rukopis napisan jednom te istom rukom", odnosno da je u pitanju Njegoševa originalna rukotvorina.
Od Moskve do Vašingtona
"Gorski vijenac" je po nekim podacima do sada doživeo blizu dve stotine izdanja i nema gotovo nijednog iole značajnijeg svetskog jezika na koji nije preveden, na neke najpoznatije i po nekoliko puta.
Od izdanja na srpskom jeziku najkompleksnije je svakako ono koje je 1983. napravila Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (urađeno je na naučnim dostignućima najvećih poznavalaca Njegoša, Milana Rešetara, Danila Vušovića, Radosava Boškovića, Mihaila Stevanovića, Vida Latkovića, Nikole Banaševića i uz recenziju Radovana Zogovića i Mihaila Lalića).
Tada je u formatu Njegoševog rukopisa, u luksuznoj opremi i u samo 499 primeraka u jednim koricama objavljen fototip dela sačuvanog Njegoševog rukopisa, fototip prvog izdanja iz 1847. i jedna savremena verzija "Gorskog vijenca" štampana posebnom azbukom koju je specijalno za ovu priliku pripremio Ivan Boldižar iz Novog Sada.
Ovo luksuzno bibliofilsko izdanje "Gorskog vijenca" dospelo je u gotovo sve najveće svetske biblioteke od Cetinja, Beograda, Novog Sada, Zagreba, Srpske u Sent Andreji do državnih u Moskvi, Lenjingradu, Beču, Parizu, Londonu, sve do Kongresne u Vašingtonu.
Susret sa Milicom Stojadinović
Njegoš će u Beču boraviti i pola godine pre smrti, u maju 1851. Tada se sreo i upoznao i sa mladom, dvadesetjednogodišnjom srpskom pesnikinjom Milicom Stojadinović Srpkinjom. Opčinjen njenom lepotom, bolešću već skrhani vladika je, kako je kasnije javio "Srpski književni glasnik" tom prilikom rekao: "I ja sam pjesnik kao i ti i da nijesam duhovnik, eto Crnoj Gori knjeginje..."
I Milica je, međutim, bila očarana lepotom stasitog vladike pa je istog dana, sluteći njegovu skoru smrt, sročila elegičnu pesmu "Sebi za spomen" u kojoj pored ostalog veli: "Spram tužnog zraka tvoga večera ori se, pjevče, sad moja pjesma, da će na tvoje to skoro zbogom! Srbstvo plakati gorko za tobom..."
