Region u kulturnoj besparici (3): Zlatno filmsko doba
Beograd je prvi put video film svega pet meseci posle rođenja kinematografije i prve filmske projekcije u pariskom Grand kafeu, 28. decembra 1895. godine. Projekcija je održana 6. juna 1896. godine (25. maja po starom kalendaru) u gostionici Kod zlatnog krsta na Terazijama.
Prva filmska predstava u sali hotela Bulevar zabeležena je 1898. godine, a ovde je otvoren i jedan od prvih srpskih stalnih bioskopa, današnji Balkan. U periodu od 1908. do 1928. godine prve stalne bioskope u Srbiji otvaraju vlasnici kafana i hotela, i to kao dopunsku delatnost.
Već 1910. godine Srbija i Beograd dobijaju prvi namenski, od drveta sagrađen Moderni bioskop braće Savić u Kolarčevoj ulici. U to vreme u Srbiji i Vojvodini radi više od 40 stalnih bioskopa, a u narednom periodu u Beogradu se otvara još nekoliko značajnih bioskopa. Tako su 1911. godine otvoreni Kasina (kasnije Kozara), zemunski bioskopi Central, Jedinstvo i Sloboda. Od bioskopa Central, u sastavu istoimenog hotela, na fasadi je ostao samo natpis sa nazivom, a prostor bioskopa danas služi kao prodajni centar - bazar.
Naš prvi igrani film je "Karađorđe", snimljen je 1911. godine i u njemu je glumio i čuveni Čiča Ilija Stanojević. Posle "Karađorđa" usledili su filmovi "Grešnica bez greha", "Sa verom u Boga", "Nevinost bez zaštite"... Prvi posleratni film bio je "Slavica", snimljen 1947. godine. Od 1951. reorganizovana je i kinematografija.
Cena za Ameriku
Nakon pulske projekcije filma "Skupljači perja" 1967. godine, režiser Saša Petrović se susreo sa Josipom Brozom:
- Pa, dobro, Petroviću... Za koliko ste novca taj svoj lepi film prodali Americi? - zapitao je te večeri Broz.
- Za 50.000 dolara, druže predsedniče - odgovorio je Petrović.
- Malo - zaključio je predsednik, a Petrović se u sebi složio sa Titom.
Komiteti koji su kontrolisali filmska ostvarenja su ukinuti, država je i dalje pomagala film, ali je sada novac išao isključivo po projektima. Ova odluka pokazala se dobrom jer su otvarana nova filmska preduzeća, a reditelji su zavisili od uspeha svog filma. Jugoslovenski filmovi su počeli da bivaju umetnički ozbiljniji, da odlaze na međunarodne filmske festivale, a Vladimir Pogačić je 1956. godine sa filmom "Veliki i mali" dobio prvu međunarodnu nagradu na čuvenom festivalu u Karlovim Varima. Godine 1957. snimljen je naš prvi film u boji "Pop Ćira i pop Spira" u režiji Soje Jovanović.
Od 1961. do 1991. u Srbiji je snimljeno više od 300 filmova, u proseku 10 filmova godišnje. Kinematografija se brzo razvijala, pojavili su se i novi autori, kao što su Puriša Đorđević, Dušan Makavejev, Vladan Slijepčević, Živojin Pavlović, autori filmova "Jutro", "Ljubavni slučaj službenice PTT", "Misterije organizma", "Štićenik", "Buđenje pacova", "Kad budem mrtav i beo". Najveći uspeh je postigao Aleksandar Petrović, koji je za film "Skupljači perja" dobio prvu nagradu na Filmskom festivalu u Kanu.
Austrijska erotika
Dok srpska kinematografija počinje istorijskim filmom, austrijska kinematografija započinje svoj put 1906. godine, kada je snimala lepršave blage erotske filmove sa golim devojkama koje trčkaraju ili se kupaju. Kompanija Saturn, koja je snimala te filmove, radila je četiri godine i na kraju je zabranjena zbog "pornografije". Austrijski istoričari filma nedavno su našli prva tri porno filma snimljena za vreme Prvog svetskog rata, a najverovatnije su prikazivani na specijalnim projekcijama ili vojnicima na frontu. Danas se smatraju jednim od najstarijih porno filmova sačuvanih uopšte.
- Te 1967. godine jugoslovenski film jeste nagrađen Gran prijem najprestižnijeg festivala, a ona naša "velika" nacija se uzbudila kao da smo osvojili prvenstvo sveta u fudbalu - seća se Saša u svojim memoarskim zapisima.
Od polovine sedamdesetih godina prošlog veka pojavljuje se i nova generacija reditelja školovana u Pragu i Beogradu. Među njima su najpoznatiji Goran Paskaljević, Srđan Karanović, Goran Marković, Slobodan Šijan, kao i njihovi filmovi: "Čuvar plaže u zimskom periodu", "Miris poljskog cveća", "Specijalno vaspitanje", "Ko to tamo peva", ostvarenja koja su osvojila veliki broj nagrada.
