Banat u znaku krvi i seoba

Bitka za opstanak, za ideale, za srpsku zemlju, vodi se bez kraja, na život i smrt. Roman "Nezavršena priča", prvenac Dušana Baštovanova, ispisuje životnu putanju banatske porodice, a njime i istoriju srpskog Banata. Ona je istinita priča o genezi srpskog naroda u Banatu, njegove nacionalne svesti i državotvornosti u periodu između prvih decenija 18. veka - od definitivnog poraza i izgona Turaka iz Banata nakon 170 godina, pa do završetka Prvog svetskog rata 1918. i konačnog ostvarenja stremljenja i težnji banatskih Srba za ujedinjenjem sa zemljom maticom.

Vera draža od života: Dušan Baštovanov na promociji knjige

- Očuvanje istorijskog pamćenja je moralna obaveza svakog naroda. Događaji i dešavanja na ovim prostorima nekako su skrajnuti u istoriji Srba, pisani često puta na marginama smatrajući se nevažnim i monotonim, kao što je i banatska ravnica. Da je potrebno pristupiti pisanju istorije Srba u Banatu govori i to što su oni, iako u vazalnom odnosu, oružjem sačuvali svoju slobodu, teritoriju, jezik i veru. Pod Turcima u Banatu nije bilo nijedne džamije, niti je ijedna porodica prodala svoju pravoslavnu veru i prešla u islam, kao što je to slučaj u Bosni, Crnoj Gori, pa i jugozapadnoj Srbiji - kaže za "Vesti" Dušan Baštovanov, 72-godišnji mašinski inženjer u penziji, rođen u Dragutinovu, današnjem Novom Miloševu.

Podseća kako su Turci potpuno zavladali Banatom nakon katastrofalnog poraza velike srpske bune, kada je, 10. jula 1594, oko 30.000 Sinan-pašinih askera, u odlučujućoj bici pod Bečkerekom porazilo ustaničku vojsku od 5.000 boraca, od kojih je jedva tri stotine uspelo da se spase.

- Oni su tada razorili i zauzeli i bečkerečku tvrđavu i isekli njene na smrt rešene branioce, pa pomorili i popalili Bečkerek. Još nedeljama, kotrljale su se odsečene srpske glave po popaljenim sokacima varoši. Do temelja je spaljen i manastir, kaluđeri nabijeni na kočeve, a jedini koji se spasao, u teškom jadu je zapisao: "Turci plene Bečkerek i iskorenjuju sve što srpsko ime nosi" - objašnjava naš sagovornik.

Posle pobede Eugena Savojskog 1716. i izgona Turaka iz Banata, a posebno posle potpisivanja Požarevačkog mira dve godine kasnije, počinje nova epoha u životu banatskih Srba.

- Banatski Srbi će prvi među svim Srbima zametnuti i izgraditi građanski stalež i iskoračiti u evropski način života. Uvek kroz borbu za opstanak i očuvanje svog nacionalnog identiteta, za svoj jezik i veru, kroz borbu protiv mađarizacije i katoličenja, manjina u okruženju ogromne većine, maleno ostrvo pravoslavlja u beskrajnom podivljalom okeanu koje preti da ga proguta. Oni ne samo da su umeli da pustare i močvare pretvore u plodni žitorodni Misir, već će postati punopravni građani Evrope, tako što će, na teškom mukom stečenom imetku, graditi kulturu i školstvo.

Baštovanov podseća da su Srbi u Banatu, uz trgovački i privredni prosperitet, ispred svih drugih Srba iskoračili i školstvom, pa je tu rođen Dositej koji je svekolikom srpskom rodu doneo prosvećenost i Evropu. Uz njega je srpski Banat izrodio i jednog Steriju koji je, baš kao i Dositej, prešao preko Dunava i u Srbiji osnovao prvo Društvo srpske slovesnosti, kasniju Srpsku akademiju nauka i umetnosti, Narodnu biblioteku, muzej i pozorište.

- Kultura u istoriji srpskog korpusa ne može se pominjati i bez Paje Jovanovića, Uroša Predića, Teodora Pavlovića, Save Tekelije, Miloša Crnjanskog, autora "Seoba", i mnogih drugih velikana rođenih u srpskom Banatu priznatom i granicama obeleženom i krvlju zalivenog 1848. i 1849. godine.
Dušan Baštovanov sve ovo u knjizi oslikava kroz život tipične srpske banatske porodice, one u kojoj svaka na tom prostoru može da se prepozna, nižući poglavlja po imenima njihovih članova. Todor, Simeon, Marija, Milan. Imena poznata, naša, srpska, ponavljaju se, prenose i oplemenjuju istoriju celog jednog naroda.