Vreme religioznog buđenja (1): Sekta unutar judejstva

Celokupan hrišćanski svet ove godine obeležava 1700. godina Milanskog edikta, akta kojim je rimski imperator Konstantin, inače Nišlija po rođenju, 313. godine legalizovao hrišćanstvo, religiju koja u prva tri veka bitisanja tretirana kao sekta u judejstvu i bila gotovo konstantno proganjana, sa većim ili manjim oscilacijama. Zbog toga prve decenije početka hrišćanske Crkve nisu ostavile gotovo nikakve spomenike. I sa istorijskog stanovišta vrlo malo se zna o prvobitnom razvitku i organizaciji Crkve, njenom učenju i bogosluženju.

Isus Nazarećanin sa učenicima

O tim prvim godinama govori se najviše u knjizi Dela apostolska, čiji je autor jevanđelista Luka, a napisao ju je kao nastavak svog Jevanđelja. U knjizi je opisana prva hrišćanska zajednica u Jerusalimu, progon hrišćana od strane judejske vlasti, propoved apostola, posebno apostola Pavla i na kraju širenje hrišćanstva od Jerusalima do Rima.

Istorija hrišćanstva u Delima apostolskim počinje od događaja koji su vezani za početak crkvene istorije u prvom veku nove ere - od Vaznesenja Gospodnjeg i Pedesetnice. Po Lukinom opisu, mala grupa Hristovih učenika koja može da stane u jednu sobu i to ribari - "prosti i neuki", nekoliko rođaka i prijatelja Učiteljevih - je "celo malo stado" koje je ostalo posle Isusa Nazarećanina krajem polovine prvog veka nove ere.

Prema istoričaru crkve Aleksandru Šmemanu (Istorijski put pravoslavlja), oni su bili "mala sekta unutar judejstva - tako se u grubim crtama može odrediti položaj hrišćana, koji su gotovo svi bili Jevreji, u Jerusalimu u prvim godinama nastanka hrišćanstva".
 

Bilo je to, kako navodi Šmeman, vreme religiozno-političkog buđenja, porasta nada i očekivanja vezanih za nacionalnu sudbinu Izrailja, za biblijska proročanstva o konačnom trijumfu izabranog naroda.

Približavali su se i dani poslednjeg ustanka protiv vladavine omražene rimske imperije, poslednjih pokušaja da se "obnovi Izrailj" i njihovog tragičnog epiloga - rušenja Jerusalima.

Na samom početku hrišćanstva, kako kaže crkvena istorija, nema ni oštrog raskida ni sukoba sa judejstvom, već se mogu videti hrišćani koji sebe i dalje smatraju organskim delom svoga naroda. Za jerusalimske hrišćane, po Šmemanu, očuvanje jevrejske religijske tradicije i jevrejskog načina života nije bilo samo ostatak prošlosti, već dokaz istinitosti njihove hrišćanske vere. Jer, čitav smisao Starog zaveta se sastojao u njegovoj okrenutosti budućem ostvarivanju i ispunjavanju obećanja o dolazećem Mesiji.
I sam Hristos je uvek svoje delo oglašavao kao ispunjenje Svetog pisma:

"Tako je napisano, tako treba da bude. Istražujte Pisma, ona svedoče o meni".
 

Učenje o Hristu

I potonje Jevanđelje po Mateju, koje je napisano u judeo-hrišćanskoj sredini, izraziće ovu osnovnu veru hrišćana u Stari zavet kao proroštvo i učenje o dolazećem Hristu. I pošto su se proročanstva ostvarila Bogočovek je u liku Isusa Hrista došao među ljude, nastaje Novi zavet koji hrišćansku zajednicu naziva "eklisijom" - crkvom.
 

Još u ranom hrišćanstvu, po Šmemanu, na čelu opštine nalazio se episkop koji ima posebnu vlast. Postavljan je od strane apostola ili njihovih prejemnika - drugih episkopa, i on za svoju Crkvu predstavlja sliku samoga Hrista - "Glave i Istočnika", čitavog njenog života. Episkop kao Hristos brine o svima zajedno i o svakome pojedinačno, on je živo središte bratstva i zajednice, on poučava po Duhu svetom, čuvar je apostolskog predanja, svedok vaseljenskog jedinstva Crkve. U upravljanju Crkvom episkopu pomažu prezviteri - starešine, a zatim dolaze đakoni - "sluge", koji su "oči", "ruke" i "uši" episkopu, i njegova živa veza sa narodom.

Istoričar Aleksandar Šmeman

"Tako mala jevrejska sekta, koju svet gotovo da nije primetio kad se pojavila, sama sebe doživljava kao "so zemlji i svetlost svetu", kao izvor nove svetlosti pozvane da prosvetli i spase ljude ", piše Šmeman u Istorijskom putu pravoslavlja. Ovu zajednicu, hrišćansku opštinu, istoričari su često suprotstavljali kasnijoj "organizovanoj" crkvi jerarhije i autoriteta, kao neko "rasplinuto i ekstatično bratstvo, koje živi nadahnućem i nema drugi autoritet osim daha Duha Božjeg".
 

Međutim, već u najranijim spisima hrišćanske Crkve može se videti određeno uspostavljanje uprave kojoj je poverena vlast i dat autoritet. To su Dvanaestorica - 12 apostola - ona prvobitna grupa Hristovih učenika i sledbenika koje je izabrao sam Isus. Preko njih se u ranoj Crkvi ostvarivala "vlast samog Gospoda", jer oni su bili svedoci njegovog ovozemaljskog života, njegovih čuda i vaskrsenja, i kada o Hristu propovedaju oni objavljuju ono što su lično od Učitelja čuli, što su videli i doživeli. Njima je data vlast da vezuju i razrešuju, vlast da uče - Duhom svetim i da izgrađuju Crkvu. A, u Delima apostolskim stoji i da se apostoli "nalaze na čelu Crkve, ali njihova prva i osnovna služba je propoved o Hristu".
 

Zato kad se broj učenika povećavao i brige oko upravljanja crkvenom opštinom umnožavale, apostoli su predložili da se za to izaberu posebni ljudi kako bi Dvanaestorica mogla neprekidno da "prebivaju u molitvi i u službi reči", pa izabraše novih sedam ljudi, "punih osvedočenog Duha svetoga i mudrosti".
 

Misija apostola

U izboru Sedmorice, crkveno predanje nazvaće ih đakonima, jevanđelist Luka je dao osnovni princip crkvene jerarhije i njenog budućeg razvoja. Ako je apostole izabrao Isus, a nove sluge bira Crkva, na inicijativu apostola, celokupno jerarhijsko ustrojstvo je ukorenjeno u apostolstvu kao svome načelu, a za Crkvu to znači u samome Hristu, jer apostoli su "Njegovi svedoci".

Misija apostola u prvom veku nove ere, po Šmemanu, ne ograničava se samo na jerusalimsku opštinu jer je u njihovoj propovedi i učenju osnova svake hrišćanske zajednice temelj Crkve u svakom mestu, tako da će vrlo brzo hrišćanstvo izaći izvan granica Jerusalima, pa hrišćanska propoved počinje da daje plodove i u Samariji, gde odlaze apostoli Petar i Jovan.

Objašnjavajući Novi zavet Šmeman kaže da se smisao Crkve u Novom zavetu sastoji u tome da "Duh Božji ispunjava ljudsku zajednicu, čineći je nosiocem božanskog života, tako da sve ljudsko u njoj postaje prenosnik Božanskoga, a sve duhovno se ovaploćuje u ljudskome, tako da ljudska zajednica postaje duhovni organizam".

Dok je u ranom hrišćanskom periodu služba apostola bila okrenuta svim Crkvama povezujući ih u jedinstvo vere i duha, dotle je u licu svoje mesne, stalne jerarhije, svaka Crkva dobijala sveukupne apostolske darove i učenja. Apostoli će vremenom otići na onaj svet, a lokalna jerarhija će ostati u svakom mestu da nastavi njihovo delo, da čuva njihovo svedočanstvo i da u saglasnosti sa svim drugim opštinama ostvaruje jedinstvo Crkve kao jednog, jedinstvenog "naroda Božjeg", okupljenog svuda u međusobnoj ljubavi i radi oglašavanja novog života u Vaskrsenju, kako piše Šmeman.