Jubilej Svetih Ćirila i Metodija (3): Hadrijanova dozvola
Solunska braća, Metodije i Konstantin ( Kiril ili Ćirilo), koji su 863. godine počeli da vrše duhovnu i prosvetiteljsku misiju u Velikoj Moravskoj, četiri godine kasnije stižu u Rim gde ih je svečano dočekao papa Hadrijan Drugi sa građanima koji su pozdravili povratak moštiju pape Klimenta, a koje su braća predala papi uz zahtev da se dozvoli upotreba slovenskog jezika u bogosluženju.
Papa Hadrijan je pregledao knjige na slovenskom jeziku i dozvolio njihovu upotrebu u crkvama. Zvanični deo ove odluke ogledao se u rukopoloženju Konstantinovih i Metodijevih učenika u sveštenički čin koje su obavili episkopi Formoza i Gondrih, nad slovenskim knjigama u katedrali svetog Petra uz pojanje liturgije na staroslovenskom jeziku.
Neposredno posle toga Konstantin se razboleo i zamonašio u jednom grčkom manastiru u Rimu, uzevši monaško ime Ćirilo, (Kiril), što na grčkom jeziku znači Gospodnji. On je nakon 50 dana bolesti umro u Rimu 14. februara 869. godine.
Papa je zatim postavio Metodija za moravsko-panonskog arhiepiskopa sa sedištem u Sirmijumu (Sremskoj Mitrovici) i izdao mu poslanicu koja je takođe upućena kneževima: moravskom Rastislavu, nitrinskom Svatopluku i panonskom Kocelju, a u kojoj se potvrđuje papina dozvolu za upotrebu (staro)slovenskog jezika u liturgijama, napominjući pri tom da se prilikom bogosluženja prvo čita liturgija na latinskom, a potom na slovenskom jeziku.
Optužen za jeres
"U vreme boravka solunske braće u Rimu pojačao se germanski pritisak na Moravsku i ona je od 870. faktički postala deo Zapadnog (Rimskog) carstva. Te godine Metodije se sa titulom moravsko-panonskog arhiepiskopa vratio iz Rima, prvo u Panoniju a potom i u Moravsku.
Jači od zabraneNa Balkanskom poluostrvu, u Primorskoj Hrvatskoj, na čijem se prostoru, pretežno na dalmatinskim ostrvima u vidu popova glagoljaša, glagoljica održala dugo. Ponegde i do Drugog svetskog rata, bez obzira na to što je bogosluženje na slovenskom jeziku osuđeno i zabranjeno na saborima u Splitu 925. i 928. godine. |
Najpre je nastavio misiju kod panonskog kneza Kocelja, koji je delio Rastisavljevo gledište o učvršćenju hrišćanstva na slovenskom jeziku radi odbrane od germanstva. Pretpostavlja se da je u Sirmijumu Metodije uveo prvi put liturgiju samo na staroslovenskom jeziku što je postalo uzrok novih nevolja", piše Šmeman u Istorijskom putu pravoslavlja.
Budući da je znatno ranije (794. godine) i mnogo pre početka misije Ćirila i Metodija, jedan od zapadnih crkvenih sabora zabranio služenje liturgije na svim drugim jezicima osim na latinskom, grčkom i judejskom, Metodije je formalno prekršio tu odluku vršeći bogosluženja samo na slovenskom. Otpor germanskog sveštenstva dostigao je vrhunac na velikom saboru na kome je Metodije optužen za jeres i zatočen u Regenzburgu. Nakon dve i po godine tamnovanja, on 873. godine biva oslobođen na insistiranje pape Jovana VIII, posle čega se vraća u Panoniju.
Međutim, knez Kocelj je umro 872. i germanski feudalci su već 873. godine ovladali panonskom kneževinom, te Metodije ponovo odlazi u Veliku Moravsku, gde je nastavio svoje delovanje, u državi moravskog kneza Svatopluka Prvog. On je prethodno proglasio nezavisnost i proterao germanski kler iz svoje države, tako da je Metodije bez većih problema upravljao svojom arhiepiskopijom u periodu od 873. do 879. godine.
Ali, i dalje je bio u sukobu sa germanskim klerom oko jurisdikcije njegove arhiepiskopije, kao i oko filiokve, a u skladu sa tadašnjim sukobom između carigradskog patrijarha i rimskog pape o prirodi Hristovoj, odnosno o tome da li Sveti Duh proizilazi samo iz Oca (Boga), kao što su smatrale istočne hrišćanske crkve ili i iz Sina (Hrista) kako je to smatrala zapadna hrišćanska crkva. Ove rasprave i stalne pritužbe germanskog klera uzrokovale su da papa Hadrijan u Rim pozove arhiepiskopa Metodija da ovaj opravda svoje delovanje.
Tako da 880. godine on ponovo odlazi u Rim, preko Pečuja, Nina i Ankone. Metodije uspeva pred papom da odbrani svoje stavove u odnosu na zamerke koje je u ime germanskog klera izneo Vihing. I tom prilikom opet se pred papom obavezao da će poštovati papske odluke u vezi sa liturgijskim pravilima da se bogosluženje najpre vrši ili na latinskom, ili na grčkom ili na judejskom, pa tek onda na slovenskom jeziku, a papa je ponovo izdao povelju kojom dozvoljava bogosluženje i na slovenskom jeziku (staroslovenskom).
Progon učenika
Metodije se posle Rima vratio u srednju Evropu, ali se već 881. godine uputio u Carigrad. U vizantijskoj prestonici srdačno su ga dočekali patrijarh Fotije i novi vizantijski car Vasilije Prvi. Oni su ga podržali i Metodije se 882. godine preko Hadrijanopolja, Filipolja, Serdike, Niša, Beograda, Sirmijuma i Višegrada (Mađarska) vratio u Velikomoravsku kneževinu.
Zaštitnici EvropeĆirilo i Metodije su 1980. godine proglašeni svecima zaštitnicima Evrope, a po Ćirilu je nazvan oko 1.505 metara visok planinski vrh na ostrvu Livingston, koje se nalazi u arhipelagu Južnih Šetlandskih ostrva na Antarktiku. Ćirila su kanonizovale obe hrišćanske crkve, ali ga praznuju različitim datumima, pravoslavna 11. maja, a katolička 14. februara. |
Poslednje godine svog delovanja proveo je u povećanoj netrpeljivosti germanskog klera i gubljenju oslonca, kako u knezu Svatopluku, tako i u papskoj kuriji, jer su posle smrti Jovana VIII u decembru 882. godine, potonje pape počele da zauzimaju negativan stav prema Metodiju i njegovom delovanju, dok je podrška Vizantije bila suviše udaljena i samo nominalna.
Metodije je preminuo 6. aprila 885. u Velikomoravskoj kneževini, odredivši pred smrt za naslednika jednog od svojih sledbenika Gorazda. Ali, ubrzo posle Metodijeve smrti došlo je do potpunog sloma slovenskog bogosluženja u srednjoj Evropi. Papa Stefan Peti odbio je da potvrdi Gorazda za Metodijevog naslednika i umesto njega za novog moravsko-panonskog arhiepiskopa je postavio Vihinga, koji je nekoliko godina ranije u Rimu kao predstavnik germanskog klera optuživao Metodija za jeres. Potom su usledila hapšenja, ubistva i progon učenika solunske braće.
Metodijev nesuđeni naslednik Gorazd i njegov sledbenik Lavrentije su uhvaćeni i najverovatnije ubijeni, iako ima indicija da je posle sloma Velikomoravske kneževine 906. godine Gorazd nastavio rad Ćirila i Metodija u okolini Krakova. Ostali njihovi učenici su ili proterani ili su se spasili bekstvom na jug ka Balkanskom poluostrvu, a među njima su se našli Kliment, Naum, Konstantin Preslavski i Agelarije.
Misija svetih Ćirila i Metodija je u osnovi doživela krah pošto nije uspela da stvori čvrstu nacionalnu crkvu u Velikomoravskoj kneževini koja bi širila hrišćanstvo među Slovenima na njima razumljivom jeziku. S druge strane, ona je ipak imala presudnu ulogu na početku većeg širenja hrišćanstva među slovenskim narodima, jer su tokom njenog trajanja stvorene crkvene knjige na slovenskom jeziku, ali i učeni kadrovi koji su bili sposobni da nastave misiju solunske braće.
Najznačajniji dometi njihovih učenika bili su na Balkanskom poluostrvu na kome su nastavili rad na širenju pismenosti i hrišćanstva. U Velikoj Bugarskoj osnovane su Preslavska i Ohridska škola. Bugarski vladar Boris Mihajlo, koji je uveo hrišćanstvo u svoju državu, prihvatio je 886. godine Klimenta i Nauma i uputio ih da nastave svoj rad - Kliment u Ohridu, a Naum do 893. godine u Pliski i Preslavu, posle čega je i on posle okončanja političkih trzavica i povratka paganizma pod Vladimirom (889 - 893) prešao u Ohrid.
Završni čin delovanja misije u Bugarskoj odigrao se na velikom narodnom saboru 893. godine na kome je ponovo odbačeno paganstvo, a do tada zvanični grčki jezik, zamenjen je slovenskim jezikom pisanim ćirilicom. Smatra se, naime, da su u periodu od 886. do 893. godine, po jednima ili početkom 10. veka po drugima, na prostoru Bugarske, učenici Ćirila i Metodija, najverovatnije Kliment, stvorili drugo slovensko pismo - ćirilicu. Ime su joj dali u spomen na svog učitelja i tvorca glagoljice Konstantina Filozofa, koji je u monaštvu uzeo ime Ćirilo.
