Jubilej Svetih Ćirila i Metodija (2): Važna misija u Velikoj Moravskoj
Sveta hrišćanska braća Metodije i Konstantin (Ćirilo ili Kirilo) nazivaju se rodonačelnicima slovenske pismenosti, a njihova Moravsko-panonska misija smatra se i prekretnicom za masovniji prelazak Slovena u hrišćanstvo.
Braću je, na poziv velikomoravskog kneza Rastislava (teritorija današnje istočne Češke), poslao vizantijski car Mihajlo III Pijanica dajući im u zadatak da u Velikoj Moravskoj Slovene obuče za vršenje bogosluženja na slovenskom jeziku iz verskih knjiga, koje su braća već bila prevela sa grčkog na staroslovenski jezik. Molba kneza Rastislava da mu se pošalju misionari stigla je 862. u Carigrad i polovinom 863. godine Konstantin i Metodije stigli su u prestonicu Moravske - Devinu ili Velegrad.
Kada je reč o istorijskim prilikama tog doba, na prostoru današnje Slovačke, Češke Republike, Mađarske i Austrije početkom IX veka postojalo je nekoliko slovenskih kneževina koje su se nekada nalazile u sastavu Samovog plemenskog saveza: Moravska kneževina u istočnim delovima današnje Češke Republike, Nitranska kneževina u južnim delovima današnje Slovačke sa severom Mađarske i severoistokom Austrije.
Moravski knez Mojmir Prvi potisnuo je nitranskog kneza Pribinu iz njegove države i ujedinio dve države, stvorivši Velikomoravsku kneževinu u kojoj je nitranska kneževina ostala kao polusamostalna (autonomna) celina kojom je upravljao naslednik prestola. Sam Pribina se povukao u istočne delove Franačke i 840. godine je od Ludviga (843-876) dobio na upravu posede u današnjoj Mađarskoj, na kojima je sa središtem na obali Blatnog jezera osnovao Panonsku kneževinu.
Bitna uloga Kocelja
Sam Mojmir je sa druge strane bio u stalnom sukobu sa istočnim delovima Franačke, čija je vlastela pokušavala da svoju vlast proširi na istok. Kralj Istočne Franačke Ludvig je 846. godine uspeo da vojnom silom zbaci Mojmira sa vlasti i na njegovo mesto postavi njegovog bratanca Rastislava. Međutim, Rastislav mu je uskoro okrenuo leđa i nastavio Mojmirovu politiku. Svoju vlast proširio je na okolne Čehe, Lužičke Srbe i deo Polapskih Slovena, a na granici ka Istočnoj Franačkoj je radi zaštite podigao veći broj utvrđenja.
Kralj Istočne Franačke je pokušao da ga vojnički savlada, ali mu to nije pošlo za rukom i Velikomoravska kneževina je stekla potpunu samostalnost. Tokom tog perioda nekadašnji nitranski knez i osnivač Panonske kneževine Pribina je umro, a na prestolu ga nasleđuje njegov sin Kocelj (861-872), koji će odigrati bitnu ulogu u širenju slovenskog bogosluženja podržavanjem istog.
Dakle, motivi koji su podstakli Rastislava da od Vizantije zatraži misionare za bogosluženja i uvođenje pismenosti na slovenskom jeziku, piše Aleksandar Šmeman u "Istorijskom putu pravoslavlja", bili su "ne samo religijski, već i politički":
"Učvršćujući hrišćanstvo na slovenskom jeziku, Rastislav je jačao i svoju nacionalnu nezavisnost od germanstva - novog istorijskog 'kolosa', koji je u to vreme nastajao. Ovde su braća i počela, paralelno sa čisto misionarskom delatnošću, svoj veliki rad na prevođenju hrišćanske pismenosti na slovenski jezik.
Formalno, oni su delovali u oblasti koja se odavno nalazila u sferi rimskog crkvenog uticaja. A to su bile godine žestoke borbe između pape Nikole Prvog i patrijarha Fotija", navodi Šmeman.
Braća su u prvoj polovini 863. godine iz Carigrada, preko Soluna, Niša, Beograda, Sirmijuma (Sremska Mitrovica), Višegrada (u blizini Budimpešte, Mađarska) i Nitre (Slovačka), stigli u Velikomoravsku kneževinu. Knez Rastislav ih je primio i obezbedio im učenike, tako da su braća otpočela obučavanje lokalnih Slovena za buduće sveštenike, paralelno sa radom na prevođenju preostalih crkvenih knjiga.
Višegrad
Višegrad 1480. godine
Višegrad je mala varoš u županiji Pešta, u Mađarskoj. Smešten je severno od Budimpešte na desnoj obali Dunava. Poznat je po ostacima renesansne letnje palate mađarskog kralja Matije Korvina i srednjovekovne citadele. Ime Višegrad je, inače, slovenskog porekla i znači "gornja tvrđava" ili "gornje naselje".
Postoji grad sa istim nazivom i u Bosni i Hercegovini, a Višegrad se zove i malo naselje u Teksasu (Amerika). Nemački arhaičan naziv za Višegrad je Plintenburg. |
Ali, Konstantinova i Metodijeva misija od samog početka bila je suočena sa žestokim otporom lokalnog germanskog sveštenstva koje je taj prostor smatralo svojim i na njemu je širilo hrišćanstvo na latinskom jeziku.
Već 864. godine Ludvig Nemački napada Rastislava, uspeva da ga savlada i primora na obnovu vazalnih osnova. Istovremeno je došlo do sukoba germanskog klera sa jedne i solunske braće, Konstantina i Metodija, sa druge strane oko upotrebe slovenskog jezika u bogosluženju koju su Germani smatrali jeretičkom, jer slovenski jezik, u to vreme, nije bio jedan od tri sveta bogoslužbena jezika (hebrejski, grčki i latinski).
Iako je sukob zvanično bio oko upotrebe slovenskog jezika u bogosluženju, njegova prava pozadina, kako navode crkveni istoričari, bila je činjenica da su Konstantin i Metodije stvarali nacionalnu crkvenu organizaciju koja bi bila nezavisna od germanskih crkvenih organizacija, pod čijim jurisdikcijama su se do tada 'de jure' ti prostori nalazili. Ukoliko bi takva crkvena organizacija zaživela, germanski kler bio ostao bez dela prihoda, a kralju Istočne Franačke dodatno bi bio otežan pokušaj da ovlada Slovenima.
A pre stvaranja Istočne Franačke, franačka država Karla Velikog raspala se na tri dela u Verdenu 843. godine - na Zapadnu Franačku pod Karlom (II) Ćelavim, iz koje će se kasnije razviti Francuska, zatim na srednju i Južnu Franačku pod Lotarom iz koje će kasnije nastati Italija i Lotaringija, te na Istočnu Franačku pod Ludvigom, iz koje će se kasnije razviti Nemačka. Njen istočni deo je svoju ekspanziju pokrenuo ka istoku, nastojeći da učvrsti svoju nominalnu vlast nad slovenskim plemenima oko Labe, zatim u Panoniji i na prostoru nekadašnje Čehoslovačke.
Pritužba papi
Pošto nisu uspeli da suzbiju delovanje solunske braće, germanski sveštenici su poslali papi pritužbu protiv njihovog delovanja, nazivajući ga jeretičkim, posle čega je papa zatražio da Konstantin i Metodije dođu u Rim i opravdaju svoje delovanje. Tako su braća 866. ili 867. godine stigla u Rim, ali su se prvo uputili panonskom knezu Kocelju, koji ih je pozvao da posete njegovu državu i u njoj nastave svoje delovanje na širenju hrišćanstva među tamošnjim Slovenima.
Poput Rastislava, i Kocelj im je dodelio određeni broj ljudi da ih nauče i obuče za vršenje bogosluženja na slovenskom jeziku. Posle nekoliko meseci boravka kod Kocelja, oni su se uputili ka Rimu preko Akvileje u Italiji i Venecije, gde su se ponovo našli na udaru rimskog klera koji je smatrao da je ispravno samo bogosluženje na grčkom, latinskom i judejskom jeziku. Međutim, braća su tokom boravka u Rimu uspela da dobiju dozvolu pape Hadrijana II za bogosluženje na slovenskom jeziku.
Njima je naslednik pape Nikole - papa Hadrijan, kako navodi Šmeman, priredio "svečan i srdačan doček". Jevanđelje na staroslovenskom jeziku je, "u znak papskog blagoslova, bilo položeno na presto Svete Marije, a u mnogim rimskim crkvama obavljeno je slovensko bogosluženje". Papa je u slovenskim misionarima video dobre pomagače u borbi protiv osiljenih i neposlušnih franačkih nadbiskupa i njihovog suverena.
"Slovenska misija, započeta dvostrukim blagoslovom - Vizantije i Rima, obećavala je brzi procvat i uspeh", ali u Rimu se Konstantin razboleo i umro u februaru 869. nakon što se pred smrt zamonašio i od brata dobio obećanje da će on nastaviti započeto delo, navodi Šmeman u "Istorijskom putu pravoslavlja".
