Jubilej Svetih Ćirila i Metodija (1): Jezik jači i od mača
Organizacija ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (Unesko) proglasila je 2013. godinom svetih Ćirila i Metodija - slovenskih misionara, koji su u tadašnju Veliku Moravsku (Češka i Slovačka) došli pre 1.150 godina da među tamošnjim Slovenima šire hrišćanstvo i pismenost.
Mada je pokrštavanje mnogobožačkih Slovena počelo njihovim nastanjivanjem, u 5. i 6. veku, na teritorije među hrišćane starosedeoce, proces slovenske hristijanizacije trajao je više vekova. Prihvatanje hrišćanstva je u početku uglavnom bilo spontano, ali je zbog slabog odziva kasnije sprovođeno zakonskom prisilom, čak i nasiljem: ognjem i mačem.
Prema istorijskim hrišćanskim izvorima, Slovenci su hristijanizovani u VII veku, Česi, Hrvati, Bugari, Rusi i Srbi u IX veku, Poljaci i ostali istočni Sloveni u X veku, a Pomorani (zapadno-slovenska plemena koja su živela u periodu od XVI do XVII veka u donjem slivu reke Odre u Baltičko more) tek oko 1168. godine. Prihvatanje hrišćanstva među Južnim Slovenima je započelo doseljavanjem na Balkansko poluostrvo, da bi se kasnije nastavilo organizovanom misionarskom delatnošću Vizantije.
U životu Vizantije, piše prota Aleksandar Šmeman u knjizi "Istorijski put pravoslavlja", "Sloveni se pojavljuju rano, i to obasjani odsjajima požara, u tutnju razaranja".
Vek ratovanja
"Ako je do kraja VI veka Vizantijsko carstvo uspevalo da ih svaki put odbaci preko Dunava, oni su (bilo ih je oko 100.000) 580. godine preplavili Grčku. U VII veku pošto su se oslobodili Avarskog carstva, u čiji sastav su do tada ulazili, Sloveni postepeno naseljavaju stare Rimske provincije koje su sami opustošili: Iliriju, Meziju, Trakiju i Makedoniju. Ceo vek će Vizantiji proći u borbi sa ovim još divljim hordama.
Glagoljica
Baščanska ploča
Mada Hrvati svojataju glagoljicu kao "hrvatsku ćirilicu" kojom se služe već "tisuću godina", glagoljica je u stvari staroslovensko pismo nastalo u 9. veku, u Vizantiji. Autor glagoljice je Konstantin (Kirilo ili Ćirilo).
On je na osnovu jezika makedonskih Slovena iz okoline Soluna sastavio prilagođeno pismo i na glagoljicu prevodio crkvene knjige. Pretpostavlja se da je glagoljica nastala u periodu između 855. i 862.godine. |
Ali, postepeno će Sloveni ne samo spolja nego i iznutra ući u vizantijsku orbitu i njihovi mali kneževi, kao nekada germanski, radosno će primati od Carigrada drugostepene dvorske titule. I počinje prvo hristijanizovanje Slovena", piše protojerej Šmeman.
Krajem VII veka, nastavlja on, "dolazi do nove najezde tatarsko-turskog naroda Bugara", koji učvršćuju svoju vlast u provincijama naseljenim Slovenima i počinju dugogodišnju borbu protiv Vizantijske imperije pri čemu se, kao što se desilo kasnije i sa varjaškim (vikinškim) osvajačima istočnih Slovena, sami slovenizuju.
"Tako se gotovo kraj same vizantijske prestonice postepeno stvara moćna bugarsko-slovenska država, koja neprekidnim ratovanjem ispunjava gotovo ceo 8. vek. Nije poznato kako bi se za Vizantiju rešio ovaj novi opasni 'slovenski' problem, da se u drugoj polovini IX veka nije desilo nešto što predstavlja pravi početak slovenskog poglavlja u istoriji pravoslavlja: 'prevođe' hrišćanstva na slovenski jezik zaslugom svete vizantijske braće Metodija i Konstantina (koji će u monaštvu dobiti ime Kirilo, odnosno Ćirilo)", navodi Šmeman.
Fotije Prvi bio je prvi carigradski patrijarh koji je među Slovenima pokrenuo misionarski rad širokih razmera, izabravši dva brata, rođena u Solunu, Konstantina i Metodija. Oni su pripadali onoj intelektualnoj eliti Vizantije koja se u drugoj polovini IX veka grupisala u Konstantinopolju oko patrijarha Fotija Prvog. Konstantin je bio hrišćanski naučnik, filozof i jezikoslovac, njemu su poveravane odgovorne misije vezane za Arape i Hazare (u južnoj Pridnjeprovskoj Rusiji).
U hrišćanskoj crkvi Konstantin se obično naziva imenom Kirilo (Ćirilo), koje je dobio na monašenju. U predmonaškom životu poznat je kao Konstantin Filosof. On je bio najsposobniji i najobrazovaniji od svih Fotijevih učenika, a znao je i veliki broj jezika, uključujući jevrejski, pa čak i samarjanski dijalekat.
Međutim, naročita Konstantinova prednost, kao i prednost njegovog brata Metodija, bilo je znanje staroslovenskog jezika kojim su govorili od detinjstva. Konstantinov i Metodijev otac Lav bio je viši činovnik u solunskoj oblasti. O njihovom poreklu postoje dve verzije: jedna kaže da su bili Grci (Jelini), a druga da su bili slovenskog roda jer je u to doba veliki broj Slovena živeo u Solunu.
Konstantin je, prema različitim istorijskim izvorima rođen 826. ili 827. godine. Vaspitavan je i školovan u Carigradu. Učitelj mu je bio najučeniji čovek tog vremena - Fotije, potonji carigradski patrijarh. Pošto je rukopoložen u sveštenički čin, za prezvitera, Konstantin je neko vreme bio patrijaraški knjižničar pri hramu Svete Sofije, a zatim predavač filozofije. Kirilo, odnosno Ćirilo (Konstantin) je, takođe, bio jedan od najboljih lingvista, teologa i učenih ljudi svog doba, kao i tvorac prvog slovenskog pisma glagoljice iz koje se kasnije razvila nova azbuka koja je u njegovu čast nazvana ćirilica.
Neobično jevanđelje
Konstantinov stariji brat Metodije, koji je prema istorijskim pomenima rođen 815. ili 826. godine, posle završenog školovanja posvetio se vojničkoj službi. Upravljao je neko vreme jednom oblašću u grčkoj Makedoniji, u kojoj je bilo Slovena. Zatim je otišao na maloazijski Olimp, gde je bilo dosta manastira i zakaluđerio se.
Moguće je da je i tu bio u dodiru sa Slovenima, koje je Justinijan Drugi u VII veku naselio u Maloj Aziji.
Jezička osnova
Aleksandar Šmeman
Glagoljica po svojoj strukturi, na prvi pogled nije toliko slična grčkom alfabetu u meri u kojoj joj je slična prvobitna ćirilica koja je od 38 znakova imala 24 koji su identični grčkim slovima.
Druga njena karakteristika koja se jasno uočava je njena zaobljenost koja se ne nalazi ni u jednom drugom evropskom pismu, zbog čega ona pomalo podseća na koptsko ili jermensko pismo.
Danas se smatra da je za osnovu glagoljice uzeta grčka minuskula sa elementima brzopisa, dok su za slovenske glasove kojih nema u grčkom jeziku upotrebljeni elementi samarićanske varijante starojevrejskog pisma, a možda čak i koptskog pisma. |
Konstantin je započeo svoj diplomatski i misionarski rad na širenju hrišćanstva 851. godine kada je, kao izaslanik vizantijskog cara Mihaila Trećeg, boravio na dvoru arapskog kalifa Al Mutavakila u Samari na reci Tigru. Tom prilikom je vodio ozbiljne verske diskusije sa islamskim velikodostojnicima, tokom kojih je ukazao na paganske elemente njihovih verovanja. Prilikom povratka u Carigrad posetio je maloazijski Olimp na kome je u jednom od manastira boravio njegov stariji brat Metodije.
Pre nego što su braća pošli da šire pismenost i hrišćanstvo među Slovenima, zajedno su bili među Hazarima, koji su živeli između Crnog i Kaspijskog mora. Proveli su duže vremena na Krimu gde je bilo hrišćana već od Prvog veka hrišćanske ere. Tu su pronašli neobično jevanđelje i psaltir koji su pisani ruskim slovima na gotskom jeziku, kao i mošti apostolskog propovednika Klimenta Rimskog koga je car Trajan prognao na Krim, gde je i pogubljen.
Braća su svoju misiju među Hazarima uspešno obavila i prema beleškama njihovih žitija ukazala na prednosti hrišćanstva nad judaizmom, posle čega su se 861. godine vratili u Carigrad.
