Manastiri Braničevskog okruga (6): Nimnik spaljen iz osvete
Manastir Nimnik ili Stari Marijanski manastir nalazi se u hrastovoj šumi sela Kurjače. Posvećen je prazniku prenosa moštiju Svetog oca Nikolaja. Do manastira se dolazi iz Požarevca putem za Veliko Gradište preko Majilovca i čijeg centra se skreće levo prema selu Kurjače.
Ova svetinja se kao metoh starog manastira Ravanice pominje u povelji Kneza Lazara, pre 1389. godine i kosovske bitke. Kao ktitor Nimnika navodi se vojvoda kneza Lazara, Bogosav koji se pominje u narodnoj pesmi "Knez Bogosav i Starina Novak".
Manastir je, po svemu sudeći, sagrađen u ataru sela Marijani, zbog čega je i imao prvobitni naziv Marijanski manastir. Prema jednom predanju, selo je dobilo ime po nekom Marjanu koji se bežeći od kuge sklonio pored potoka, u dolinu između velikih šuma, sa mnogo izvora zdrave vode i sa dobrim pašnjacima i tu živeo. Selo Marijani se prvi put pominje u istorijskim izvorima 1428/29. godine kada despot Đurađ Branković pismeno potvrđuje prava vlasništva nad jednim brojem sela velikom čelniku Radiču Postupoviću, koja mu je dao despot Stefan Lazarević. To znači da je selo postojalo i mnogo ranije, pa i u doba podizanja manastira. Selo Marijani pominje i ugarski kralj Žigmund 1428. godine u povelji.
Kad su Turci zavladali Srbijom, Nimnik je opusteo, kao i mnogi drugi manastiri u Braničevu, pa ga okupatori nisu ni ubeležili u poreske knjige, već samo imanje Stenovo, ali potpuno napušteno.
Ime je dobilo po stenovitom predelu, kakva je i okolina manastira. Manastir se, inače, prvi put javlja u turskim poreskim knjigama u četvrtoj ili petoj deceniji 16. veka. Tada je u njemu živeo jedan kaluđer. Početkom 18. veka, prema istorijskim izvorima, manastir je još uvek nosio ime Marijana. Tako ga beleže i egzarh Maksim 1733. godine i egzarh Jovan 1734. i 1735. godine. Kao što su često napadali na crkve i manastire u Braničevu, pa i na celom srpskom prostoru, Turci su udarili i na Nimnik. Učinili su to u vreme Kočine krajine (1788), kada su ga zapalili i delom porušili, sveteći se Srbima za pobunu pod kapetanom Kočom.
Manastir je, kako piše Joakim Vujić, nadzidan 1805. godine, da bi ga već 1813. Turci opljačkali i spalili do temelja. Obnovio ga je Knez Miloš 1825. godine uz narodnu pomoć. U periodu između 1851-1853. u manastiru je otvorena jedna od prvih škola u ovom kraju Srbije i u njoj je tad bilo 52 đaka. Zgrada je imala tri prostorije. U sredini je bila soba iz koje su se ložile peći smeštene u levoj i desnoj učionici. Posle dve godine rada škola je preseljena u selo Kurjače, jer je u ono vreme manastir Nimnik bio teško pristupačan zbog gotovo neprohodnih puteva od jeseni do proleća. Ali, na zahtev stanovnika Kurjača i okolnih sela u Nimniku je 1869. godine, u oktobru mesecu, a uz pristanak mesnih i okružnih vlasti, škola ponovo otvorena, da bi kasnije ponovo bila preseljena u Kurjače.
Sledeća obnova bila je 1891. pošto je manastir u međuvremenu počeo da propada. Crkva je dozidana u visinu još za jedan metar, popravljena je zgrada stare škole i uređen je sveti izvor.
Danas Nimnik ima dve kapele. Prva se zove Svetinja i nalazi se na grobu devojčice koju su, prema predanju, ubili Turci jer nije htela da im pokaže put za manastir. Upitana, ona im je na vlaškom jeziku odgovorila "nišću nimnik" - ne znam ništa. Prema ovom predanju manastir je dobio ime Nimnik. Druga kapela se nalazi manastirskom konaku i posvećena je Pokrovu Presvete Bogorodice.
Crkva manastira Nimnik zidana je od kamena. Na njenoj fasadi se mogu videti ornamentisani kameni blokovi koji potiču sa ruševina starog rimskog grada Viminacijuma koje se nalaze u blizini.
Prema popisu iz 1851 god. crkva nije imala freske, već je unutrašnjost hrama bila omalterisana i okrečena sve do 1996. kada je počelo veliko renoviranje crkve i živopisanje koje je završeno 1998. U svojoj dugoj prošlosti manastir Nimnik je skoro stalno bio u funkciji parohijske crkve. Godine 1936. pretvoren je u ženski manastir i takav je i sada.
Idući Dunavskom magistralom ka Golupcu, u centru ove varoši skrene se desno ka devet kilometara udaljenom manastiru Tuman koji se nalazi u živopisnom šumovitom predelu, na putu Požarevac - Kučevo. Hram je posvećen Svetom arhangelu Gavrilu, a njegovo osnivanje se vezuje za Miloša Obilića, iako za to ne postoje pisani dokazi.
Međutim, u narodu su ostale dve verzije priče o nazivu manastira i ono se vezuje za reč "tu mani" odnosno ostavi. Po prvom predanju, Miloš je gradnju manastira započeo pre Kosovske bitke, u znak pokajanja jer je u lovu slučajno ubio isposnika Zosima Sinaita. Kada su radovi stigli do prozora, Miloš je od kneza Lazara dobio poruku da "tu mani zidanje i dođi na Kosovo". Druga legenda kaže da je Miloš Obilić pošto je nehotice strelom smrtno ranio isposnika Zosima, u nastojanju da mu pomogne poneo ga na svojim leđima, ali je isposnik, videvši da mu se bliži kraj, zamolio da ga spusti rekavši: "tu mani da umrem" (ostavi me da umrem). I na mestu gde je Zosim Sinait izdahnuo Miloš je počeo zidati pokajnički manastir koji je dobio ime Tuman.
Prvobitnu crkvu manastira Tumana spalili su Turci posle Kočine krajine 1788. Na njenim temeljima nikla je nova u prvoj polovini 18. veka. Manastir je kao i ostale svetinje u Prvom i Drugom srpskom ustanku bio spaljen i razoren, a obnovljen je u doba kneza Miloša Obrenovića. Godine 1910. manastir je tajno minirao na crkveni praznik Cveti tadašnji predsednik opštine. Od detonacije su samo zidovi popucali, a narod se u strahu razbežao. Motivi ovakvog postupka možda su u tome što je manastir ponekad davao utočište i hranu hajducima, ali je verovatnije u pitanju to što je manastir na domaku Golupca imao svoju gostoprimnicu pa je tako predstavljao konkurenciju predsedniku opštine koji je u to vreme držao mehanu. Ubrzo posle toga, po nalogu okružnih vlasti iz Požarevca, manastirska crkva je srušena do temelja, a zidanje i osvećenje crkve u novom ruhu završeno je 1924. godine. Crkva je podignuta u srpsko-moravskom stilu, sa kubetom i osnovom temelja u znaku krsta.
Prilikom popravke manastira 1936. godine pronađene su mošti svetog Zosima Sinaita. Bile su pod pločom kraj koje su klečali vernici vekovima i molili se ovom svetitelju. Više od pet vekova kosti su bile pod zemljom, u vlagi, a da nisu istrulile, nego su sačuvale čvrstinu i težinu. Mošti su stavljene u omanji ćivot, i izložene u crkvi ispred oltara, sa desne strane, gde se i danas nalaze. Ikonostas je urađen od kamena 1991. godine, kada je i crkva freskopisana.
|
Izgubljeni tragovi U pisanim dokumentima Tuman se prvi put pojavljuje u turskom popisu 1572/73. godine kao jedan od dva manastira Svetog arhangela. A u popisu obavljenom za vreme Murata Trećeg kaže se da je ovaj manastir kod sela Tumana. Danas nema tragova postojanja tog sela. Pretpostavlja se da je stvoreno u drugoj polovini 16. veka i da nije duže trajalo. Manastir je, po svoj prilici, izvesno vreme po dolasku Turaka ostao pust. Tek kasnije počeo je da se podiže, pa je u vreme njegovog uspona ovde napisano značajno delo naše srednjovekovne književnosti Tumanski apokrifni zbornik, sa odabranim nekanoničnim tekstovima. Knjiga je na neki način dospela u Zagreb i tamo se nalazila u Arhivu Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti.
Zosim Sinait je bio jedan od desetak najistaknutijih sinaita, a stiglo ih je nekoliko stotina iz monaške kolonije Parorija u Bugarskoj i sa Svete gore u Srbiju kneza Lazara, bežeći pred turskom najezdom posle Maričke bitke. Sveti Zosim se podvizavao u tumanskim predelima možda sa svojim učenicima, a bogosluženje je, kako piše Medović, "otpravljao u crkvici Ćelije nedaleko od Golupca, čije su se zidine još videle". Predanja, ipak, najviše vezuju Svetog Zosima za pećinu Kamenicu, dvadesetak minuta hoda jugoistočno od manastira, u brdu, gde je on živeo i molio se. Narod je i danas zove Isposnica svetog Zosima. Nedaleko od Isposnice je izvor veoma dobre vode i do nje vodi uzan put kroz šumu. A niže manastira, kod lugareve kuće na Tumanskoj reci je kladenac, čija se voda smatra svetom i lekovitom. |
