Manastiri Braničevskog okruga (2): Kod Rukumije zaključen Požarevački mir

Manastir Rukumija sa crkvom Svetog Nikole nalazi se na putu Požarevac-Kostolac u selu Bradac. Legenda kaže da je izgrađen na mestu gde je pala ruka devojke Jelice koju su braća, inače srednjovekovni vlastelini, vezali konjima za repove i tako je usmrtili, zavedeni spletkama i zločinom žene jednog od njih.

Poznat po lekovitom izvoru: Kapija svetinje kod Kostolca

 

U vezi s tim predanjem putopisac Josif Veselić, koji je bio u Rukumiji 1861. godine, zabeležio je da se u manastiru nalazi "i neka svetinja ili upravo ruka od neke svetinje, i to kao što se uopšte drži od one devojke koja je onako nevino stradala".

Među najranijim istorijskim izvorima o vremenu nastanka ove svetinje je i povelja kneza Lazara Hrebeljanovića, izdata manastiru Ravanica 1376. godine, gde se pominje selo Rukomija, ali ne i manastir. Moguće je da je manastir podignut krajem 14. veka, jer postoji predanje da se u njemu u to vreme podvizavao sveti Martarije Sinait, jedan od sedmorice sinaita pristiglih iz Azije u državu kneza Lazara, a potom njegovog sina despota Stefana.

Ikonostas manastira Rukumija

U narodnom pamćenju ovog kraja na mestu današnjeg manastira prvo je bila parohijska crkva malih dimenzija.

Nekadašnji episkop braničevski Venijamin govorio je svojevremeno da je prvobitna crkva izgrađena pre 1300. godine, u vreme kralja Milutina, ali istorijske činjenice govore da je tada Braničevom vladao kralj Dragutin. Ipak, da je u Rukumiji mogla biti crkva pre nastanka manastira ukazuje podatak da je u neposrednoj blizini bio srednjovekovni grad Braničevo u kojem je bilo i sedište braničevske mitropolije. Fragmenti fresaka, u ruševinama rimskog Viminacijuma (iz 4. veka), udaljenog na oko dva kilometra od manastira Rukumije, svedoče da je u to vreme u sedištu velike rimske provincije Gornja Mezija hrišćanstvo bilo već prisutno.

Najviše je, ipak, pretpostavki da je Rukumija podignuta u Lazarevo doba. On je vladao tadašnjom Srbijom od 1371-1389, a severne predele Braničeva pokorio krajem 1375. ili početkom 1376. godine. U to vreme su počeli da pristižu i monasi poznati kao sinaiti, po propovedniku isihazma Grigoriju Sinaitu. Oni su, bežeći pred turskom opasnošću, posle pobede Osmanlija u Maričkoj bici i njihove najezde na Balkan, počeli da dolaze u Lazarevu Srbiju, a on ih je rado primao.

Među prvima je stigao Roman Sinait sa svojim učenicima, upravo kad je knez završavao Ravanicu. Nešto kasnije došao je Grigorije Sinait mlađi, takođe sa učenicima, i knez mu je dao upravu nad tek završenim manastirom Gornjak. U to vreme prispeo je i Zosim Sinait, čije se mošti čuvaju u manastiru Tuman, gde je okončao ovozemaljski život uoči Kosovske bitke. U obližnji manastir Nimnik došao je Nikolaj Sinait. Tih godina stigao je i Martirije da se podvizava u Rukumiji.

U istorijski dokumentima, Rukumija se prvi put pominje u pisanom obliku tek u poslednjoj četvrtini 16. veka. Tada ga turski poreznici beleže kao manastir Vrlište ili Varlište, u kojem je živeo samo iguman. Docnije je nazvan Rukumija, po selu u čijem ataru je podignut, a u kojem su i lekoviti izvori poznati i pre podizanja manastira privlačili bolesnike da ovde potraže leka. Inače, selo Rukumija pominje se prvi put 1376. godine, da bi ga Turci 1467. godine opisali kao selo Rukomije sa 22 kuće i jednom rajinskom vodenicom.

Turci ga zapalili iz osvete: Manastir Rukumija

 

Manastir nije pomenut, a kao domaćin zapisan je i popov sin Nikola, što upućuje na zaključak da je manastir tad bio samo seoska crkva. Zapis o postojanju manastira datira i iz 1733. godine. Egzarh Maksim Ratković tad piše da je manastir Rukumija posvećen vaznesenju Hristovom. Egzarh Maksim zabeležio je da je manastirska crkva "od kamena, pokrivena crepom, da ima svod i da je pred crkvom zvonara s jednim zvonom".

Imala je jedno rukopisno Jevanđelje moskovsko, lepo, i Leturgiju srpsku, kao i jedan broj drugih knjiga, među kojima Sabornik srpski, Apostol moskovski, Psaltir srpski i moskovski, Minej obšti moskovski. Egzarh je naveo da "priprata ženska, zdanijem od drveta, imejet na steni (zidu) napisat strašni sud" i da je tu grobnica "svetago Martirija Sinajita".

Starešina manastira: Otac Simeon

Postoji i zapis da je u Rukumiji održan i veliki crkveno-narodni sabor jula 1735. godine kada su predstavnici sveštenstva i naroda izabrali igumane: ravaničkog Georgija i namesnika manasijskog Arsenija da na Saboru u (Sremskim) Karlovcima iskažu želje naroda iz Srbije. O značaju Rukumije postoji i podatak da je u njegovoj blizini 1718. godine zaključen Požarevački mir, po kojem je ceo severni deo Srbije pripao Austriji.

Manastir Rukumija se posle 1748. godine ne pominje i to sve do 1813. kada je turska vojska, posle propasti Prvog srpskog ustanka, zapalila i porušila manastir. Urađeno je to iz osvete jer su poklonici ove svetinje bili i junaci iz Prvog srpskog ustanka braća Živko i Jovan Šljivić, rodom iz sela Brežane, a nastanjeni u Bradarcu, nedaleko od manastira.

Svetinja je ostala u ruševinama 12 godina, dok knez Miloš Obrenović nije odlučio da je obnovi. On je sagradio novu manastirsku crkvu i posvetio je svojoj krsnoj slavi, prazniku posvećenom prenosu moštiju svetog oca Nikolaja Mirlikijskog Čudotvorca.

Novu slavu manastir je prvi put proslavio 9. maja po starom, odnosno 22. maja po novom kalendaru, 1833. godine i slavi je svake godine na taj dan. S obzirom na to da je bila jedina bogomolja na tom prostoru, Rukumija je pretvorena u parohijsku crkvu i takva je ostala sve do ponovnog vraćanja u status manastira 1953. godine, kada je postala ženski manastir odlukom vladike Hrizostoma.

Prva igumanija bila je Ilarija. Posle nje za nastojateljicu manastira postavljena je 1958. godine mati Angelina Ilić (Boževac 1925 - Rukumija 1977), veoma vredna i sposobna monahinja. Posebnu pažnju poklanjala je bogomoljačkim bratstvima, kojima je ukazivala veliko gostoprimstvo, a u njene najveće zasluge ubraja se trud oko izrade živopisa u manastirskoj crkvi 1971.

Posle nje, na mesto starešine manastira dolazi otac Sava. On je za 33 godine, koliko je do svoje smrti 1991. proveo kao iguman, od Rukumije stvorio manastir kakav nikad dotle nije bio. Podigao je konak, trpezariju sa kuhinjom, manastirsku radionicu i mlin, garažu za poljoprivredne mašine, te veliku ekonomsku zgradu, koš za kukuruz, tri podruma, zvonaru na ulazu u manastirsko dvorište sa četiri zvona. Izgradio je, takođe, strugaru, betonsku ogradu oko porte i vinograda, iskopao četiri bunara.

Sabrat oca Save, današnji iguman Rukumije otac Simeon, ima običaj da kaže: "Sve što sam dobro naučio, od njega sam naučio." Čim je došao na čelo manastira, otac Simeon je obnovio živopis. Za vreme te restauracije postavljen je i novi ikonostas. Zalaganjem igumana Simeona dozidana je priprata crkve, a na četrdesetak metara jugozapadno od crkve podignuta je monumentalna zvonara na drvenim stubovima, sa četiri zvona. Ozidan je i novi konak iznad podruma oca Save, pa mali konak južno od novog konaka, pa kuhinja iza trpezarije, kao i svi potporni zidovi od kamena i lepo stepenište do nove zvonare.

U blizini manastira bile su dve česme koje je narod smatrao lekovitim. Bolesnici su stizali, posebno o praznicima, ostajali na službi u crkvi, klečali na grobu svetog Martirija i molitvama ga pozivali da im pomogne u isceljenju, a onda odlazili na izvore Erina i Redušu, koji više ne postoje. Presušili su krajem 20. veka.

Nakon što je otvoren rudnik uglja u obližnjem selu Drmno i presečene vodene žile. Iguman Simeon dao je da se na istom prostoru ponovo pronađe voda. To je urađeno u jesen 2004. Na dubini između 180 i 200 metara otkrivena su dva vodonosna sloja, te je pred ulazom u manastir sagrađena česma.

Sutra: Manastiri Braničevskog okruga (3): Vitovnica imala i svoju kafanu