Srpska baština na đubrištu (2): Istorijski arhiv - istorijska nakaza
Kao da je neko namerno iz Jagodine prognao svako sećanje na prošlost. Iako je proglašen spomenikom kulture, Hajduk-Veljkov konak, najstarija građevina u gradu, srušen je jer mu je velika poplava 1999. zadala poslednji udarac.
Prilikom rušenja demontirani su i sačuvani pojedini originalni delovi, poput doksata, stubova, kapitela, s idejom da se izgradi novi konak, ali dosad se ništa nije uradilo.
Naravno, u svim turističkim mapama stoji slika konaka, pa turisti obavezno zahtevaju da obiđu konak koji postoji samo na slici.
Na mestu turskog kupatila sad je kafana i diskont pića. Šarene kafane, u koju navraćao i pesnik Đura Jakšić, kao i njegove kuće, više se niko i ne seća. Srušena je čak i kuća Svetozara Markovića, koja je takođe bila pod zaštitom države.
Jedno od retkih zdanja koje je nije srušeno jeste zgrada stare Učiteljske škole, koja služi kao depo Istorijskog arhiva. Ona je građena u prvoj polovini 19. veka za potrebe okružnog načelstva i suda, a 1987. godine proglašena je za kulturno dobro. Danas je načisto ruinirana.
- Sa fasade je opao malter, zidovi su ispucali, plafon je otpao na mnogim mestima, stolarija i podovi su u katastrofalnom stanju, a međuspratna konstrukcija je trula i većim delom neupotrebljiva - nemoćno sleže ramenima Milorad Jovanović, arhivista i istoričar.
- Nedavno se jedan deo međuspratne konstrukcije urušio. Arhivska građa iz ovog dela sačuvana je samo zahvaljujući brzoj akciji zaposlenih, ali niko je ne može zaštititi od daljeg propadanja.
Klefiševa vila
U Jagodini propada i Klefiševa vila, čiji su nekadašnji vlasnici iz Italije tu doselili 1901. Pjetro Klefiš dobio je koncesiju za proizvodnju i izvoz jaja i živine, a njegov sin Teodor započeo je proizvodnju kobasica i salama po recepturi italijanskih majstora. Imovina im je konfiskovana posle Drugog svetskog rata. |
U Paraćinu je nešto bolje, jer su očuvane Vila Nikolić, gde je sada Kulturni centar, kao i biblioteka, koja je takođe pod zaštitom države. Nažalost, fasada i krov zgrade starog bioskopa Avala, koji je pod zaštitom države, u prilično su lošem stanju zbog toga što ona ima nekoliko vlasnika.
Kraljevi belezi
U paraćinskoj opštini propadaju i takozvani belezi, odnosno geodetske tačke, koje služe za merenja celoj nekadašnjoj Jugoslaviji. Jedan je na periferiji Paraćina, a drugi kod sela Sikirica, na desetak kilometara od Paraćina. Na mermernoj ploči piše: "Pod vladom kralja Aleksandra ovaj beleg južnog kraja, triangilacione osnovice, podigli kraljevi oficiri, triangulatori, uz pripomoć vlasti i naroda sreza paraćinskog 1900. godine." |
Dalibor Mitić, pomoćnik predsednika opštine Paraćin, najviše žali za tri predratne vile Teokarevića, vlasnika štofare, koje su zajedno sa fabrikom nacionalizovane posle rata, a danas potpuno uništene.
Obnovljena je jedino prva vila, koju je kupio Radivoj Dabić, čija je supruga Nada unuka Vlade Teokarevića.
Treća vila je u vlasništvu raznih poverilaca. Elektroprivredi Srbije pripalo je 28 odsto, NIS je vlasnik 25 odsto, a Republička direkcija za robne rezerve 24 odsto zgrade.
Vlasnici druge vile su svi bivši radnici, kojih ima oko 2.000. Mitić se zalaže da vile otkupi država i stavi ih pod svoju zaštitu, jer su od velelepnih zdanja ostali samo zidovi.
Prozori su razbijeni, vrata razvaljena, pod koji je bio od unikatnog parketa povađen je da bi se ljudi grejali, pokradene su sve instalacije, žice i cevi iz zidova, da bi ih prodavali kao sekundarne sirovine. Nestali su i unikatni lusteri, a pretekli su samo mozaici. U upravnu zgradu bespravno su se uselili beskućnici koji tu žive bez struje i vode.
Sutra: Kupatilo za paukove i škorpije |
