Najveće srpske slave
Obično se kaže: "Gde je Srbin - tu je i slava" ili obratno: "Gde je slava - tamo je i Srbin." Po rečima patrijarha srpskog Pavla, obično se smatra da je slava nastala kao "proslavljanje onog svetog na čiji se praznik krstio predak neke porodice, uzevši ime tog svetog".
Srbi su prepoznatljivi upravo po svom sveopštem običaju slavljenja krsnog imena, ma gde da žive, otkako su kršteni narod, a naročito od vremena svetog Save. Naši preci su menjali ime i prezime, selili se, ali se slave nikada nisu odricali.
Kod Srba postoji čak 78 krsnih imena koje proslavljaju kao slavu. Izdvojili smo svetitelje koje proslavlja najveći broj Srba. Očuvanje ikone i slavskog obreda za mnoge Srbe jeste potvrda očuvanja nacionalne tradicije, ali i očuvanja porodice.
1. SVETI NIKOLA ČUDOTVORAC (19. decembar)
Molitvama krotio more
Obično se kaže da Nikoljdan pola Srba slavi, a druga polovina ide na slavu. Molitvama je more krotio i brodare od bura spasavao, kaže predanje, pa se smatra zaštitnikom moreplovaca i svih putnika, ali i dece, učenih ljudi, trgovaca. Smatra se da je običaj po kome se deci uoči Svetog Nikole u cipelice potajno stavljaju pokloni potekao otuda što sveti Nikola svoja dobročinstva nikada nije činio javno. Rodio se u maloazijskoj oblasti Likiji u gradu Patari oko 270. godine. Duhovnom životu podučavao ga je stric Nikolaj, sa kojim se zamonašio u manastiru Novi Sion. Preminuo je 6. decembra 343. godine (19. decembra po novom kalendaru).
2. SVETI VELIKOMUČENIK GEORGIJE (6. maj)
Ratnik na belom konju
Sveti Đorđe (275-303), čiji je praznik u narodu poznat kao Đurđevdan, istorijska je ličnost i živeo je u vreme cara Dioklecijana (284-305), kojem je odvažno saopštio da je hrišćanin čime je započelo njegovo stradanje za veru. Dioklecijan ga je osudio na smrt odsecanjem glave. Na pravoslavnim ikonama slika se sveti Georgije na belom konju, kako krstastim kopljem ubija aždaju koja je simbol - nemani paganstva. Devojka sa carskom krunom koju spasava predstavlja simbol hrišćanske vere. U našem narodu se slavi dva puta godišnje - kao praznik prenosa moštiju svetitelja (Đurđic, 16. novembra) i 6. maja, kada se obeležava dan njegove smrti.
3. SVETI JOVAN KRSTITELj (20. januar)
Najavio dolazak Spasitelja
Dan po Bogojavljenju posvećen je svetitelju i proroku koji je krstio Isusa Hrista na reci Jordan i prethodno najavio njegov dolazak krštavajući i okupljajući nove vernike oko potonje hrišćanske crkve. "Ja vas krštavam vodom, ali onaj što ide za mnom jači je od mene... On će vas krstiti Duhom svetim i ognjem", reči su svetitelja koji je najavio dolazak Spasitelja. Na pravoslavnim ikonama sveti Jovan je predstavljen sa krstastim štapom u levoj ruci i napisom - "Pokajte se, jer je blizu carstvo nebesko". Sveti Jovan je od mladosti bio posvećen veri i uzor je poštenja i pravdoljublja, pa se u srpskom pravoslavlju poštuje običaj bratimljenja "po Bogu i svetom Jovanu".
4. SVETI ARHANGEL MIHAILO (21. novembar)
Predvojnik vojske anđela
Arhistratig Mihailo je, prema predanju, sabrao vojsku anđela da bi se suprotstavili silama zla palog anđela Lucifera (Satanaila). Mihail na jevrejskom jeziku znači ravan Bogu i od prvih hrišćanskih vremena predstavlja se kao vojvoda, sa kopljem u desnoj ruci koje upire na Lucifera. Arhangel Mihail smatra se naročito čuvarem pravoslavne vere i borcem protiv jeresi. U narodu se veruje da je "živi svetac", pa se u nekim krajevima na slavske obrede ne iznosi žito. Na pravoslavnim ikonama se arhangel Mihailo predstavlja sa krilima, u vojvodskoj odeždi, sa mačem u jednoj i kantarom u drugoj ruci, jer prema predanju meri duše...
5. SVETI APOSTOL LUKA (31. oktobar)
Prvi hrišćanski ikonopisac
Sveti Luka je jedan od prvih propovednika hrišćanstva, savremenik Isusa Hrista i jedan od pisaca Četvorojevanđelja. Smatra se da je sveti Luka lično poznavao Bogorodicu i da su tri ikone sa njenim likom koje je svetitelj naslikao najbliže njenom pravom izgledu, a poznata je "ikona u ikoni" koja predstavlja svetog Luku i u perspektivi ikonu Bogorodice koju svetitelj oslikava. Slikarsko delo ovog svetitelja, rodom iz Antiohije, su i ikone svetih apostola Petra i Pavla, a crkva ga smatra osnivačem hrišćanskog ikonopisa. Kao svog zaštitnika slave ga i obrazovne ustanove, među kojima je i Akademija Srpske pravoslavne crkve za umetnost i konzervaciju.
6. SVETI SAVA (27. januar)
Utemeljivač crkve i škole
Prvi srpski arhiepiskop, svetitelj i prosvetitelj bio je najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje, kršten kao Rastko, a kada se zamonašio uzeo je ime Sava. Njegovim ustoličenjem za arhiepiskopa 1219. godine utemeljena je i samostalna Srpska pravoslavna crkva. Zajedno sa ocem Stefanom, zamonašenim kao Simeon, sveti Sava je osnovao Hilandar i izgradio još 14 manastira. U Studenici je 1209. osnovao prvu bolnicu na području srpske države. Smatra se začetnikom srpske srednjovekovne književnosti. Upokojio se 1235. u bugarskom gradu Trnovu, a Sinan-paša je spalio njegove mošti na Vračaru 1594. u uverenju da će tako uništiti njegov uticaj na Srbe.
7. PREPODOBNA MATI PARASKEVA (27. oktobar)
Zaštitnica žena
Svetoj Petki, svetiteljki koja je pomagala bolesnima i siromašnima i zaštitnici žena i nemoćnih vernici se svakodnevno obraćaju molitvom za spas. Pored hramova svete Petke često se nalaze izvori lekovite vode. Rođena je u Epivatu, kod grada Kalikratije u Maloj Aziji, pri kraju 10. ili početkom 11. veka. Mnoge godine je provela u pustinji, u postu i molitvi. Predanje dalje kaže da joj se u snu javio anđeo i uputio u otadžbinu da širi veru Hristovu. Zato se sveta Petka na ikonama predstavlja u ženskoj monaškoj odeždi, sa krstom u ruci i mirtinom grančicom, simbolom mučeništva.
8. SVETI VELIKOMUČENIK DIMITRIJE (8. novembar)
Hajdučnik rastanak
Prema predanju, svetitelj Dimitrije rođen je i živeo u Solunu, a car Maksimilijan (240-310) ga je postavio za vojvodu, nadajući se njegovoj odanosti u progonu hrišćana. Umesto toga, propovedao je hrišćanstvo u rodnom gradu zbog čega je bio izveden pred cara koji je naredio da ga utamniče. U zatvorskoj ćeliji su ga ubili vojnici, zatekavši ga u molitvi. Smatra se zaštitnikom Soluna jer je ovaj grad spasao od neprijateljske vojske. S velikim poštovanjem, pored Grka i Srba, slave ga i Rusi. Poznato je i da su se na Mitrovdan hajduci razilazili i odlazili da prezime kod jataka, da bi se opet sastali na Đurđevdan.
9. SVETI ILIJA (2. avgust)
Upravlja munjama i gromovima
Smatra se najsilovitijim među ognjenim svecima. Slave ga ćurčije, terzije, kožuhari, lončari i grnčari, berberi, duvandžije, zlatari, puškari, kantardžije, električari, vodeničari, autolimari i taksisti. Prorokovao je 25 godina. Ime mu na jevrejskom znači snaga gospodnja. Srbi su, prelazeći u hrišćanstvo, mnoge osobine starog boga Peruna preneli na svetog Iliju, koji, kao gromovnik Perun, upravlja munjama i gromovima. Sveti Ilija se, po predanju, uvek vozi u ognjenim kolima u koja su upregnuta četiri konja iz čijih nozdrva suklja plamen. Grmljavina nije ništa drugo do tutnjava kola svetoga Ilije kojima se svetac vozi po nebu i oblacima.
10. SVETI ARHIĐAKON STEFAN (9. januar)
Pobeđivao istinitim rečima
Pravoslavna crkva i vernici, trećeg dana Božića, molitveno se sećaju svetog prvomučenika - arhiđakona Stefana. Stefan je bio Jevrejin, pripadnik onog dela jevrejskog naroda koji su živeli u grčkim oblastima i govorili grčkim jezikom. Činio je mnoga čudesa, a neprijatelje je pobeđivao jasnim i istinitim rečima. Stradanje svetog Stefana zbilo se godinu dana posle silaska Duha svetoga na apostole, odnosno iste godine kada se Gospod Isus Hristos vazneo na nebo. Prvi je hrišćanin koji je stradao za Gospoda i zato se naziva Prvomučenikom.
