Narodni linč naprednjaka
Temelj društvenog života u Srbiji poslednjih decenija 19. veka činile su političke partije. Srpska napredna stranka nije bila masovna, ali je nekoliko puta dolazila na vlast, i to uvek u najburnijim godinama. Važila je za stranku reda i čvrste ruke. Uglavnom ju je sačinjavala birokratija, ponešto bogatih trgovaca, a najmanje seljaka. Naprednjake je predvodio Milutin Garašanin, sin Ilije Garašanina, autora prvog srpskog političkog programa poznatog kao "Načertanije".
U prvo vreme vladavine naprednjaci su građanima dopuštali razne političke slobode i ljudska prava. Ali, kasnije su ih toliko stegli da ih je narod strahovito omrznuo.
Po svrgavanju s vlasti predstavnicima Napredne stranke pretio je linč, kuće i imanja su im paljeni. Kralj Milan Obrenović, kome su verno služili, ostavio ih je na cedilu čim je pronašao zajednički jezik sa daleko brojnijom Radikalnom strankom. U takvim okolnostima Naprednjačka stranka je 1896. godine raspuštena.
Od 1858. Liberalna, a od 1881. Narodna liberalna stranka okupljala je bogate trgovce i seljake, ali i generale. U njoj su uticaj delile dve čuvene beogradske porodice, Hadži-Tomići i Baba-Dudići. Njihova reč je bila presudna i za dovođenje Petra Prvog Karađorđevića na srpski presto 1903. godine. Međutim, stranka se potom podelila i nestala sa političke scene. Najpoznatija ličnost liberala bez sumnje je bio Jovan Ristić, zapamćen kao diplomata, ali i po tome što gotovo da nije bilo državničke funkcije koju on nije obavljao.
Od vojnika do diplomateMilutin Garašanin zvanično nikada nije bio predsednik Glavnog odbora Napredne stranke, ali je važio za veoma uticajnog čoveka. Vojnu karijeru je počeo kao kapetan, učestvujući u srpsko-turskim ratovima, a završio ju je u činu pukovnika. Godine 1881. kada je sa grupom mladokonzervativaca osnovao naprednjake, bio je i ministar policije. Sarađivao je u stranačkom listu "Videlo", osnovao je"Pogled". U Beč i u Pariz poslat je kao diplomata. Umro je 1895. godine. |
