Beograd - prestonica despota Stefana
Despot Stefan Lazarević je jedan od poslednjih srpskih srednjovekovnih vladara koga je Srpska pravoslavna crkva kanonizovala među svece. Tokom mnogih vekova to izgleda nije bilo moguće zato što se nije ni znalo gde tačno počivaju njegove svete mošti.
Otkad su pronađene, i otkad počivaju u manastiru Koporin, takođe despotovoj zadužbini, čak je i najnovija DNK analiza potvrdila da je reč o moštima ovog srpskog svetitelja.
Vladar i vitez koji je Beograd načinio svojom prestonicom, sagradivši velelepno utvrđenje na kalemegdanskoj hridini, tek je u 20. veku dobio grandiozan spomenik, rad vajara Nebojše Mitrića, kao podsećanje na njegovu mudru vladavinu Srbijom i Belim gradom.
Moglo bi se o njemu reći još toliko toga: i da je bio prvi srpski književnik koji je stvarao u Beogradu, i prvi evropski vitez zmajevog reda ugarskog dvora, i prvi prosvetitelj Resavske škole u svojoj zadužbini manastiru Manasiji... Ali, ipak, o svemu tome više docnije.
Poštujući redosled istorijskih zbivanja moramo se vratiti u ono vreme kada je nastala dinastija Hrebeljanovića-Lazarevića u Srbiji. Svakako i da podsetimo na ondašnje prilike. O tome je istoričar Dejan Nikolić napisao i sledeće:
"Raspadanje Srpskog carstva za vreme vladavine cara Uroša teklo je brzo. Prvo su se osamostalili srpski velikaši u osvojenim oblastima na području Grčke, Albanije i Makedonije, a posle toga i srpski velikaši sa područja Srbije. Posle smrti cara Uroša, decembra 1371. godine, Srbija je ostala bez vladara. Pretendenata na srpski presto je bilo mnogo. Među prvima je bio kralj Marko, a zatim braća Dragaš, čija je majka bila sestra cara Dušana. Kao pretendent na srpski vladarski tron pojavio se i župan Nikola Altomanović, ali je 1373. bio poražen od bana Tvrtka Prvog i kneza Lazara Hrebeljanovića. Posle pobede nad Nikolom Altomanovićem, pretenzije da postane srpski vladar pokazuje i knez Lazar".
Ko je bio knez Lazar i otkud su ga istoričari rodbinski povezali sa svetorodnom dinastijom Nemanjića?
Lazar beše sin Pribac Hrebeljanovića, plemića velikaša u doba cara Dušana. Mesto rođenja bila mu varošica Prilipac, nadomak veoma razvijenog i veoma značajnog grada Novog Brda, pokraj kojeg se nalazio najpoznatiji rudnik srebra i zlata, a kao godina rođenja piše mu se da je bila 1329.
NJegov otac Pribac Hrebeljanović beše logotet i peharnik (visoki činovnik, kancelar) na dvoru cara Dušana. I Lazar se tako još zarana, od detinjstva, našao na dvoru srpskog cara. Dušan je, veli predanje, uviđajući izuzetne osobine mladog Lazara, odlučio da ga oženi Milicom, kćerkom kneza Vratka (Jug Bogdana), koji poticaše od Nemanjinog najstarijeg sina Vukana. I upravo to je ta rodbinska spona kojom je Hrebeljanović bio povezan sa lozom Nemanjića.
Knez Lazar je u braku sa kneginjom Milicom izrodio pet kćeri i dva sina, piše o tome Nikola Sp. Radojčić. Najstarija kći Lazareva Mara udala se za srpskog velikaša Vuka Brankovića. Druga kći Dragana postala je carica udajom u Bugarskoj za cara Šišmana.
Jelena je data u Zetu 1386. godine za gopodara Zete Đurđa Stracimirovića Balšića, a Teodora u Ugarsku oko 1387/''38. godine za mačvanskog bana Nikolu Gorjanskog Mlađeg. (Samo najmlađu Oliveru je, posle Lazareve pogibije na Kosovu, kneginja Milica bila prinuđena da uda za turskog sultana Bajazita.)
Sinovi kneza Lazara i kneginje Milice behu Stefan, koji je nasledio očevu krunu kao despot Stefan Lazarevića drugi sin beše Vuk Lazarević.
Radojčić zaključuje da je knez Lazar učvrstio svoju vlast u svom kneževskom dostojanstvu i udajom svojih kćeri, izgrađujući na taj način porodični savez koji mu je dodatno obezbeđivao ugled i uticaj.
Još je nešto krupno učinio, što je manje poznato. Godine 1375. knez Lazar je uspeo da se izmiri sa Carigradskom patrijaršijom, koja sve do tada nije bila spremna da prizna samostalnost srpskoj crkvi. Na taj način je skinuta kletva i sa srpske crkve i sa države.
Posredstvom srpske crkve, a naročito posle izbora Spiridona za patrijarha, knez Lazar je šireći svoj uticaj uz pomoć crkve postao jedan od najvažnijih srpskih velikaša. Na baštini Nemanjića proširio je srpsku državnu teritoriju toliko da je mogao da se nazove "samodržavni gospodin Srbljem i Podunaviju, Stefan knez Lazar".
