Balšići ženidbama širili teritorije
Vlastelinska porodica Balšić pominje se kao ugledna od sredine 14. veka. Docnije, orodivši se sa kraljem Vukašinom, knezom Lazarom, despotom Jovanom Komninom Asenom behu najpre gospodari Gornje Zete, a docnije i Zete i Primorja, pa i delova Albanije.
Rodonačelnik dinastije Balšića bio je Balša Prvi, o čijem posedu Mavro Orbin piše gotovo posprdno, tvrdeći da je gospodario samo jednim selom. Tek su njegovi sinovi Stracimir, Đurađ Prvi i Balša Drugi proširili posed na oblast Skadarskog jezera i na grad Bar.
Smatra se da su koncem sedme decenije 14. veka osvojili znatne teritorije, posle čega su se sve više osamostaljivali. Radeći na svoju ruku i ne poštujući vrhovnu vlast cara Uroša, nisu prezali ni od toga što ih je srpski car smatrao za odmetnike.
Boreći se za prestiž i teritorije Balšići su se sukobili sa velikašem Nikolom Altomanovićem. Možda su se u taj sukob upustili unapred računajući na pomoć kralja Vukašina Mrnjavčevića, čijom je kćerkom Oliverom bio oženjen Đurađ Prvi.
U prestonicu Balšića Skadar došao je s vojskom kralj Vukašin sa sinom Markom juna 1371. godine. I zacelo bi pomogli zetu protiv Altomanovića da u sersku oblast, kojom je upravljao despot Uglješa, brat Vukašinov, nisu upali Turci.
Mrnjavčevići i silna srpska vojska izginuli su u bici protiv Turaka na reci Marici. NJihov zet Đurađ Balšić ne samo da im nije pritekao u pomoć nego je požurio da u otimanju njihovih teritorija i on prigrabi grad Prizren. I obračun bosanskog bana Tvrtka i kneza Lazara protiv Nikole Altomanovića Đurađ je iskoristio da bi zaposeo opet nove teritorije.
|
Primorje ujaku u nasleđe
Iznenadna teška bolest prinudila je Balšu Trećeg da potraži utočište kod svog ujaka despota Stefana Lazarevića. Ni ujakovi najbolji lekari, ni nega tetke Olivere (udovice sultana Bajazita, koju je posle njegove pogibije vratio brat Stefan u svoj dvor u Beogradu), nisu mu mogli pomoći da prezdravi. Umro je aprila 1421. godine. |
Zanimljivo je da su Balšići i ženidbama uspevali da prošire svoje teritorije. Kada se Balša Drugi oženio Komninom, kćerkom despota Jovana Komnina Asena (Asen je inače bio rođeni brat carice Jelena, žene cara Dušana), kao miraz date su mu oblasti u južnoj Albaniji.
Dva događaja - od kojih je jedan smrt najstarijeg Balšića Stracimira 1372. godine i drugi - poraz Nikole Altomanovića, s kojim su Balšići bili u stalnom sporu - uticali su da su se, uz kneza Lazara, Balšići uzdigli do najmoćnijih srpskih velikaša. Ratovao je i protiv kralja Tvrtka, sa kojim se graničio, kivan na njega naročito zato što se krunisao u Mileševi i što se proglasio kraljem Srba, Bosne, Primorja i zapadnih strana.
Posle tog pohoda na Bosnu umro je iznenada 1378. godine. Đurđa je nasledio najmladi brat Balša Drugi. Ali njemu ni savez s moćnom Venecijom, da bi se odbranio od turskih upada, nije mnogo pomogao. Poginuo je 1385. godine u sukobu s Turcima.
Uprava Zetom i gradovima u severnoj Albaniji pripala je sinu Stracimira Balšića Đurđu Drugom. On se 1387. godine oženio Jelenom, kćerkom kneza Lazara Hrebeljanovića. Gospodaru Zete i Primorja sve su više otkazivali poslušnost pojedini oblasni velikaši.
Posle kratkog vremena ostao je samo na uskom području između Skadarskog jezera i mora. Mnoge istorijske činjenice ukazuju da je Đurađ stupio u vezu s Turcima. Iako ga narodno predanje opravdava i govori o njegovom učešću u Kosovskoj bici.
Osim Turaka uznemiravali su ga i okolni feudalci, poput Radića Crnojevića, Vuka Brankovića, ali i njegov sinovac Konstantin Balšić, koji je već u to vreme postao turski vazal. Neprestano između turskih pretnji i izostanka pomoći katoličkih krstaša, Đurađ Drugi Stracimirović Balšić se 1395. ipak priklonio ugarskom kralju Žigmundu Luksemburškom.
Izgleda da mu je mala uteha bila što ga je ugarski kralj postavio za kneza ostrva Hvara i Korčule i za gospodara Albanije. Ugrožavali su ga sa severa vojvoda Sandalj Hranić, a sa juga Mleci. Strpljivi Latini dočekali su da Turci kod Angore 1402. godine budu potučeni do nogu, pa da ojačaju svoju vlast u primorskim oblastima.
Posle Turaka, pa zatim i ugarskog kralja, tada je Đurađ pristao da mu zaštitnici najzad budu i Mlečani. Ali ne zadugo. Umro je 1403. godine.
Đurđa Drugog Stracimirovića Balšića nasledio je sin Balša Treći. Ovaj unuk kneza Lazara, uzimajući vlast, ambiciozno je naumio da od Venecije povrati nekadašnje stare posede Balšićevih. Da bi u tome uspeo postao je vazal Bajazitovog sina Sulejmana. Uz njegovu pomoć 1405. godine zauzeo je gradove Skadar i Drivast.
Ali za istočne obale Jadranskog mora sve su se žešće otimali Venecija i Ugarska. Onda kada su se Ugarima priključili i bosanski velikaši, pa i vojvoda Sandalj Hranić, ratna sreća kao da se okrenula i prema Zeti. Naročito od kad se njegova mati Jelena udala za vojvodu Hranića. Posle toga zaposeo je grad Bar, a po sklapanju mira s Vencijom i Budvu, Bar i Ulcinj.
