Srpsku državu postavio Stefan Nemanja

Svetorodna dinastija Nemanjića vladala je srpskim zemljama duže od dva veka. U sedam kolena Nemanjići su bili na čelu države od 1169. do 1371. godine. Ali, ako bi se uzele u obzir i po ženskoj liniji rodbinske veze Nemanjića s Hrebeljanovićima - Lazarevićima, pa dalje i s Brankovićima, onda se ta linija proteže još gotovo čitav vek, sve do smrti despota Đurđa Brankovića 1456. godine.

Zadužbina Stefana Nemanje - manastir Studenica

Upravo su ta tri veka dala glavni srpski ktitorski pečat kako u srpskim zemljama tako i na Svetoj gori, ali ne samo u Srpskoj carskoj lavri manastira Hilandar nego i u drugim, danas grčkim manastirima - Simonopetri, Svetom Pavlu, Kutlumušu, Esfigmenu, Vatopedu i još nekim.

Pogleda li se danas samo knjiga o Srbima svetiteljima Slobodana Mileusnića, može se uočiti da je u njoj 76 Srba koji se proslavljaju kao sveti. Među njima je čak devetnaest od loze Nemanjića, ali ako bi se imali u vidu i oni koji su bili s njima u srodstvu po ženskoj liniji, onda i daleko više.

Svetorodnost loze Nemanjića obeležili su prvenstveno ti mnogobrojni svetitelji koji su pripadali ovoj vladarskoj dinastiji.

Utemeljitelj srpske srednjovekovne države je i rodonačelnik dinastije Nemanjića veliki župan Stefan Nemanja. O njegovoj državi i o njegovom životu najbolje nas obaveštavaju dvojica njegovih sinova u žitijima koja su mu posvetili. Prvo je napisao sveti Sava, a drugo Stefan Prvovenčani kralj.

Dok Sava naročito insistira na tome kako je veliki župan odbacio latinsku crkvu i kako se u zrelom dobu ponovo krstio, prihvativši pravoslavlje i postavši njegov privrženik i dosledan branitelj od jeresi, naročito bogumilske, dotle ga Stefan predstavlja prvenstveno kao državnika.

Od princa do svetitelja   Sveti Sava i Sveti Simeon Najmlađi sin Stefana Nemanje, princ Rastko, podredio je život na dvoru monaškom podvigu.   Pod izgovorom roditeljima da je pošao u lov na jelene, kako opisuje njegov biograf Teodosije Hilandarac, otišao je na Svetu goru da bi tamo, u ruskom manastiru, pred dramatičnom poterom koju je poslao njegov otac, uzeo monaški postrig i da bi, kao kaluđer, "ujelenio dušu svoju".   Ali daleko je bio od toga da bi se samo u monaškoj skrušenosti predavao molitvi. On je prvenstveno bio veliki crkveno-državni organizator, diplomata-političar, kulturno-prosvetni radnik i književnik. Tako je jezgrovito sažeo njegova najvažnija delovanja književnik Milorad Panić Surep. Nasleđe svetoga Save je šire, duhovnije i svetije od svih delatnosti kojima se za života bavio jer je sažeto u svetosavlju, koje je žarilo i svetlilo i kroz tamu vekova srpskog ropstva pod Turcima. Shvatajući to, Turci su odneli njegove mošti iz manastira Mileševa, da bi ih 1594. godine spalili na Vračaru u Beogradu. Verovali su da će, pošto predaju njegove svete mošti plamenu i pepelu, kao pepeo rasuti i sećanje na svetog Savu u srpskom narodu. Prevarili su se.

On dosledno opisuje kako je Stefan Nemanja postao veliki župan 1169. godine, kako je osamostalio i zaokružio državu 1180, pa i to kako je na saboru 1196. godine predao presto njemu, srednjem sinu, a ne najstarijem Vukanu.

Zamonašio se iza toga u svojoj zadužbini Studenici i u monaštvu dobio ime Simeon. Posle dve godine uputio se na Svetu goru, u manastir Vatoped, da bi odatle zajedno sa sinom, monahom Savom, iz ruševina podigao Srpsku carsku lavru manastir Hilandar.

U toj svojoj svetogorskoj zadužbini upokojio se 13/26. februara 1200. godine. Godine 1208. Sava prenosi njegove svete mošti u manastir Studenicu, nad kojima miri zavađenu braću Stefana i Vukana.

Prvi svetitelj među Nemanjićima je sveti Simeon Mirotočivi čiji se dan praznuje u crkvi 13/26. februara. I njegova supruga Ana, koja beše kćer grčkog cara Romana Četvrtog, posle zamonašenja Anastasija, takođe je prva od ukupno šest žena Srpkinja koje kao svetiteljke proslavlja Srpska pravoslavna crkva.

Uz ime naslednika srpskog prestola Stefana, koji je državu uzdigao u rang kraljevine, dodaje se Prvovenčani, kao prvi Nemanjić ovenčan kraljevskom krunom. Krunisan je u svojoj zadužbini manastiru Žiča. Vladao je od 1196. do 1227. godine.

Njegovu vladavinu odlikuje borba da se otrgne od uticaja rimskog pape, što je i postigao uz pomoć brata arhimandrita Save, koji je 1219. godine obezbedio autokefalnost (samostalnost) srpske pravoslavne crkve u Nikeji. Crkva je dobila rang arhiepiskopije, a Sava tron prvog srpskog arhiepiskopa.

Osim borbi koje je vodio sa okolnim vladarima, Stefan Prvovenčani borio se i protiv svog starijeg brata Vukana.

Stefanov životopis Simeona Nemanje smatra se najboljim ne samo u celokupnoj srpskoj srednjovekovnoj književnosti nego, kako je tvrdio Milan Kašanin, u devet vekova srpske književnosti. Pred smrt se zamonašio i dobio ime Simon. Stefan Prvovenčani ujedno je i prvi kralj medu Srbima svetiteljima.