Sin i otac zadužili otadžbinu

Austrija je za porobljene Srbe, naročito u 18. i 19. veku, bila zemlja slobode, a Beč i sve što se događalo oko austrijske prestonice imali su uticaja na položaj Srba i Srbije. Od Velike seobe 1690. ovde je nalazila utočište srpska omladina, posebno ona iz rasejanja, školovala se, i uspešno gradila dobru sliku o svom potlačenom narodu.

U Beču su mnogi Srbi sticali svetsku slavu ili bili ugledni građani, istraživači, naučnici, pronalazači, cenjeni trgovci. Uz vojskovođe, i Srbi drugih zanimanja "osvajali" su bečki dvor i tako obezbeđivali privilegije ostaloj "braći".

Među takvim ličnostima su bili i potomci srpskog graničara u Austriji, otac i sin Jovan i Teodor Stefanović Vilovski. Njihov uticaj se osećao i u Srbiji i u Austriji sve do početka Prvog svetskog rata.

Jovan, banatsko dete željno znanja, stigao je u Beč ubeđen da će uspeti u životu. Najpre su ga prihvatili ugledni i bogati Srbi koji su procenili da mladi banatski zemljak ispoljava naklonosti prema raznim zanimanjima, a naročito prema pisanju. Ipak se, zbog sigurne plate i dobre ponude sa carskog dvora, Vilovski odlučio da mu uniforma bude sudbina.

Upisuje u Beču Visoku vojnu školu u kojoj je brzo iskazao talenat za komandovanje. Bio je među najzapaženijim pitomcima te škole. No i tokom školovanja nije prestao da razmišlja o pisanju. Stalno je u svojoj "pomoćnoj svesci" beležio dnevne događaje, ključne momente ne samo njegove rane karijere, već i o srpskoj zajednici u Beču, koja je iz godine u godinu postajala sve brojnija i uticajnija.

Pošto je završio vojne škole sa odličnim uspehom i brojnim pohvalama, Jovan je izrazio želju da i u vojsci ostane u bliskim vezama sa svojim narodom. Carska stolica mu ispunjava želju i šalje ga u Austrijsko-srpski armijski korpus. To mu je presudno uticalo na vojnu karijeru.

Međutim, kako je vreme odmicalo, rodoljubiva svest o pripadnosti srpskom narodu bila je sve izraženija. Zbog sve smelijih izražavanja shvatanja i principa sve češće se Jovan Stefanović Vilovski sukobljavao sa austrijskim interesima. Godine 1866. donosi konačnu odluku da napusti vojnu službu.

Beč mu sa zadovoljstvom izlazi u susret i šalje ga u prevremenu penziju. Na taj način Jovanu su se otvorila vrata ka prvoj ljubavi, pisanju.
 

Akademik Dejan Medaković, istraživač života znamenitih Srba u Beču, otkriva: "Pošto je Jovan Stefanović Vilovski imao važnu ulogu u mađarskoj revoluciji 1848-1849, napisao je o tome 'Knjigu sećanja' i objavio je najpre na nemačkom jeziku 1861, a dve godine kasnije i na srpskom.

Knjiga je ocenjena kao dragocen istorijski materijal." Ipak, svetsku slavu je starijem Vilovskom donelo zanimanje kojim se bavio pošto je penzionisan. Kao prvi srpski hidrolog, napisao je naučne radove o vodama Tise i Dunava, koji su ga uvrstili u najuži krug bečkih istraživača. Ubrzo potom postaje član Austrijskog geografskog društva, Naučnog kluba, Dunavskog i Afrikanskog društva, a 1886. postaje nosilac medalje Međunarodne geografske izložbe, održane te godine u Veneciji.

Proučavajući hidrosisteme Podunavlja, izradio je i desetak projekata za odvođenje suvišnih voda. Delo "Uspomene" zaveštao je Matici srpskoj, a nikada nije zaboravio i društveni rad u srpskim klubovima. U nekoliko mandata bio je predsednik Srpske crkvene opštine, a 1873. dočekao je crnogorskog knjaza Nikolu Prvog sa rodoljubivom besedom. Umro je u Beču 1902. godine.

I Jovanov sin Teodor Stefanović Vilovski rano je ušao u javni život bečkih Srba. Najpre je sa Stevanom Đuričićem 1875. godine pokrenuo u Beču časopis "Srbadija", a od 1876. do 1881. bio je vlasnik i urednik "Srpske zore". Prvo književno delo su mu "Moje uspomene", gde je živo opisao život Srba u Beču kao i rad Srpske crkvene opštine.

Potom je objavio "Dnevnik" preko koga danas znamo kako su živeli ugledni Srbi tog doba i gde su se sastajali. Na preporuku čuvenog arheologa i etnologa Feliksa Kanica primljen je Teodor za novinara u "Ajzburger algemajne cajtung". Najznačajnija dela su mu "Srbi u Austriji, Ugarskoj, Dalmaciji, Bosni, Hercegovini i Beču" i "Građani Austrije i Ugarske".

Osvrti Vilovskog na likovnu umetnost kod Srba značajni su u izučavanju razvoja srpskog pozorišta i muzičke umetnosti. Započeo je i izučavanje Beograda, ali je rukopis uništen početkom Prvog svetskog rata.