Od čuvara goveda do imperatora
Jedan od 17 rimskih vladara rođenih u srpskim krajevima bio je i imperator Gajus Valerijus Galerijus Maksimus. Poreklom je bio iz rimske provincije Priobalske Dakije, kojoj je tada pripadao crnorečki kraj. Njegov životni put od običnog čuvara goveda do titule cezara liči na bajku.
Postao je vojnik koji je svojom odlučnošću i hrabrošću privukao pažnju tadašnjeg imperatora Dioklecijana, koji je upravo sprovodio reforme, uvodeći tetrarhiju kao način vladanja. Za jednog od ta četiri vladara sa titulom cezara proglašen je i Galerije.
Predstava za boga
|
Doduše, tom imenovanju je pomogla i činjenica da se prethodno oženio Dioklecijanovom ćerkom. Gajus Maksimus je za prestonicu odabrao Solun. Posle smrti Dioklecijana dobio je titulu avgusta i postao prvi čovek Rimskog carstva.
Sve ovo se događalo u davnom trećem, i početkom četvrtog veka, kada je Galerije, desetak kilometara od današnjeg Zaječara sagradio raskošnu palatu i nazvao je Feliks Romulijana, prema svojoj majci Romuli. Ovi podaci su dovoljni da se poseti to mesto, danas zvano Gamzigrad, koje je slavu steklo, između ostalog, i prema nalazištu najbolje očuvanih ostataka rimske arhitekture u Evropi.
Misteriozni tragovi starih građevina dugo su pobuđivali maštu i radoznalost naučnika, ali i pustolova i običnih ljudi. Tajna je rešena posle 20-godišnjih arheoloških istraživanja, kojima je rukovodio akademik Dragoslav Srejović.
Po otkriću velelepnih zdanja ukrašenih skulpturama i mozaicima, utvrđeno je da je reč o carskoj palati koju je u svom rodnom mestu u kome je i sahranjen sagradio ovaj rimski imperator. Sama palata zauzima skoro sedam hektara i opasana je dvostrukim zidom, starim i novim, sa dvadesetak kula. Nedavno otkriće zlatne fibule, kopče za togu, i to izvan kompleksa, samo je jedan od dokaza da svaki kvadratni metar unutar i van zidina palate krije mnoga iznenađenja.
Od blata do zvezda
|
Unutar zidina su carska rezidencija, hramovi, trgovi, dvorci, fontane, skulpture, ukrašeni i uređeni na najbolji način koji se mogao zamisliti u to vreme. Dvorane, predvorja, dvorišta i sve ostale prostorije ukrašavale su statue božanstava izrađene od mermera. Bila je tu i Galerijeva statua, visoka oko 2,5 metra.
Materijal za gradnju palate stizao je iz celog ogromnog Rimskog carstva, a neimari su bili nadaleko poznati umetnici, klesari i vešte zanatlije.
Ostaće zapisano da je Galerije jedan od malobrojnih rimskih imperatora koji nije sahranjen u mestu odakle je vladao, nego u mestu rođenja. Kao božanski sin i mitski heroj, sagradio je za života zdanje koje će poslužiti kao mesto hodočašća i mesto gde će svi slaviti novo božanstvo.
Gradnja je započeta 305. ili 306. godine. Tu su dve raskošne palate, mali hram sa žrtvenikom, hram posvećen vrhovnom bogu Jupiteru, žitnica, kupatila, i drugi objekti čija namena još nije odgonetnuta. Ipak, sve je izvedeno tako da jasno pokazuje nameru da se sačuva uspomena na imperatora i njegovu majku.
Godine 1989, nedaleko od palate, na brdu zvanom Magura, otkriveni su mauzoleji u kojima su sahranjeni Romula i Galerije. Tačnije, u njima su sahranjeni njihovi ovozemaljski ostaci, a u blizini su građevine koje svedoče o izvršenju apoteoze, čina kojim su imperator i njegova majka uzdignuti među bogove.
Ovo je prvi arheološki dokument na prostoru bivšeg Rimskog carstva, koji potvrđuje i odslikava izvršenje apoteoze, iako je polovina od 60 rimskih careva proglašena za božanstva.
Priča o dečaku koji je od čuvara goveda postao veliki ratnik, zatim prvi čovek Rimskog carstva, a time i deo Jupiterove porodice i sin boga, zaokružena je upravo otkrićem palate Feliks Romulijana. Arheološka istraživanja su nastavljena i trajaće još godinama, a zastava Unesko, postavljena na ulazu u Gamzigadski kompleks 2007, govori da je ovaj jedinstveni lokalitet postao svetsko svedočanstvo i baština o davnim i slavnim vremenima.
