Podigao crkvu, pa ustanak
Oslobađanje Starog Vlaha, najstarije oblasti u nemanjićkoj Srbiji, pokrenulo je početkom 19. veka srpski narod na borbu za slobodu i u drugim krajevima, u Hercegovini i u Crnoj Gori.
Povodom tog događaja nedavno je u Guči predstavljena knjiga "Vojvoda Hadži Prodan Gligorijević", autora dr Živote Markovića koja, kažu recenzenti, predstavlja zaokruženu publikaciju o čuvenom vojvodi Moravičkog kraja, vođi bune u selu Trnavi kod Čačka 1814. i komandantu ustaničke vojske za vreme ustanka protiv Turaka u Vlaškoj 1821. godine.
Prodan je rođen u Sjenici oko 1760. godine, u porodici Gligorija, mutavdžije, koji je hranio porodicu izrađujući torbe, zobnice, vreće i pokrovce. Prema tom očevom zanimanju najpre se prezivao Mutavdžić, a kasnije je uzeo prezime Gligorijević.
Čim je u Šumadiji izbio ustanak, Prodan je sa braćom Mihailom i Gavrilom prešao u pobunjenu Srbiju i okupivši družinu vojevao hrabro i istrajno, pa ga je 1806. godine vožd Karađorđe imenovao za vojvodu male kneževine u Starom Vlahu, zvane Kol dajićki. To je, zapravo, bila oblast sa nekoliko sela na planini Goliji, a na ta vremena još podseća selo Dajići.
Ratujući po Starom Vlahu, Prodan se spustio sa Golije i naselio sa porodicom kod današnje varošice Ivanjice, u selu Raščićima. Tu i danas postoji pećina, zvana Šljepaja, u koju se vojvoda bio sklonio sa svojima.
Tada mu je prišao i pop Simo, zvani Sjeničanin. Prodan je nastojao da ozida sebi i porodici konake i neki grad, u koji bi se sklanjao u opasnosti i branio od Turaka. Pred samom pećinom je zajedno sa popom Simom načinio i crkvicu posvetivši je arhangelu Mihailu. Oko sebe je prikupljao samo odabrane momke, a imao je i svog barjaktara Josifa Altobabića.
Stope svetog Save
|
Aprila 1809. godine on je sa Karađorđem i knezom Maksimom Raškovićem poveo srpske ustanike u opsadu Sjenice i oslobađanje starovlaškog kraja. U ovim borbama istakli su se i braća Miloš i Milan Obrenović, Lazar Mutap, Stanoje Glavaš i mnogi drugi. "Surovost Turaka posle propasti Prvog srpskog ustanka 1813. godine doprinela do početka bune u septembru 1814. godine u Trnavi gde je Hadži Prodan pod barjak okupio tri do četiri hiljade ljudi", zabeležila je Lela Pavlović, recenzent i direktorka Međuopštinskog istorijskog arhiva, koji je i jedan od izdavača knjige o Hadži Prodanu.
Zbegovi su se po planinama napunili srpskom nejači, a mnogi viđeni Srbi su odbegli u hajduke. Narod je stenjao pod nevoljama. To je primoralo vojvode i kneževe koji su ostali u Srbiji da polože oružje. Najduže je u šumi ostao Hadži Prodan, pa se najzad i on predao čačanskom muselimu Latif-agi, s kojim je donekle i prijatelj bio.
Potom se nastanio u Trnavskom manastiru, gde mu se veoma obradovao iguman Pajsije, čestiti duhovnik, koga su i Turci uvažavali zbog svog postojanog rodoljublja. Njih dvojica se dogovorili da ponovo dižu ustanak, pa su čekali samo zgodan trenutak za to.
Nažalost, Hadži Prodanova buna nije bila dobro organizovana, a i srpski prvaci su bili podvojeni. Slom bune je izazvao novi talas od turske odmazde: u Beograd je doterano i posečeno ili nataknuto na kolac oko 300 ljudi, među kojima i iguman Pajsije i đakon Avakum.
Hadži Prodan i njegov brat Gavrilo uspeli su da se sklone u Austriju, ali su se već 1821. uključili u vođenje ustanka u Vlaškoj. Života Marković je u svojoj knjizi kao najistaknutije učesnike Hadži Prodanove bune naveo još Stefana Aleksića, Petra Boškovića - Petkovića, Maksima Jankovića - Amidžu, Milića i Sima Radovića.
Iako neuspela, ova buna je utrla put događajima koji će nastati u proleće 1815. godine i dovesti do uspešnog Drugog srpskog ustanka pod Milošem Obrenovićem.
Majka gledala muke sina
Istoričar Đorđe Đ. Milićević zapisao je da je posle bune u Starom Vlahu "Sulejman paša Skopljak najpre je u kulu Nebojšinu (u Beogradskoj tvrđavi, današnjem parku Kalemegdan) bacio igumana Pajsija, pa ga je 17. decembra 1814. izveo i pred varoškom stambolskom kapijom živa nabio na kolac. I nesrećna majka njegova gledala je tu nečuvenu muku dece svoje i slušala pisku njihovu".
