Ostružnica, kolevka parlamenta
Bilo je to u prvim mesecima Prvog srpskog ustanka 1804. godine. Lomila se volja predvodnika srpske revolucije, po mnogo čemu specifične, kada se srpski seljak istovremeno borio za ukidanje feudalnih nameta i viševekovnog turskog jarma.
Čak i oni loši đaci znaju za Orašac. Za mesto u srcu Šumadije, kada se srpski knezove okupljaju u Marićevića jaruzi i biraju Karađorđa za vođu ustanka.
Ali tek zaljubljenik u istoriju, koji se nije držao samo obaveznog školskog štiva, zna da je tri meseca nakon dizanja ustanka protiv dahija, od 6. do 15. maja po savremenom (Gregorijanskom) kalendaru, u nešto drugačijem sastavu u odnosu na Orašac, došlo do okupljanja ustaničkih vođa u Ostružnici. Za desetak dana zasedanja srpski knezovi, vojvode, popovi i hajduci razmatrali su ciljeve pobune protiv, ne samo dahija, zulumćara odmetnutih od Porte, već i samog Osmanskog carstva.
Razmatraju kako da oslobode Beograd, glavno tursko utvrđenje, i koje će zahteve ispostaviti u pregovorima sa dahijskim izaslanicima u Zemunu. Od koga da traže pomoć za nastavak borbe, jer je bilo jasno da Turci zahtevima neće udovoljiti.
A ustaničke vođe nisu imale male zahteve: da se dahije proteraju iz Beograda, da Porta usvoji ferman kojim bi se ustanicima sve oprostilo, da svaki vezir upravlja po fermanu iz 1793. godine, da u svakoj nahiji bude sudnica i da se svima sudi po zakonu, da se omogući slobodno ispoljavanje vere i obnove porušeni manastiri, da se omogući slobodna trgovina te da raja može svoju robu da prodaje kome hoće, a da Srbi sami biraju svoje knezove.
Tada je odlučeno da se nastavi borba za oslobođenje od dahija, ali je i začeta i priča o uređenju vlasti u budućoj srpskoj državi. Ekonomisti bi dodali - i inicirana slobodna trgovina, a diplomate da je postavljen temelj srpske diplomatije jer o odlukama, uz molbu za pomoć, skupštinari obaveštavaju i Rusiju i Austriju. Dve carevine, podjednako zainteresovane za propast Osmanske sultanije.
Ostružnica tako postaje mesto gde se nalazi glavni štab ustanika i prestonica ustaničke Srbije, gde je odlučeno da se nastavi borba za oslobođenje od dahija, i gde je inicirana vizija buduće srpske države.
Mlađe generacije u Ostružnici, danas tek mesnoj zajednici beogradske opštine Čukarica, s ponosom govore o istoriji svog mesta i njenom značaju u stvaranju moderne srpske države.
- Deca više o tome znaju, nego starije generacije koje su bile pod uticajem komunizma i socijalizma - dodaje pop Zoran Petrović, starešina ostružničke crkve posvećene prenosu moštiju Svetog oca Nikolaja.
Kao zaljubljenik u istoriju, protojerej Zoran Petrović nije se libio da se suprotstavi poznatom istoričaru Radošu Ljušiću kada je ovaj gostovao u Ostružnici povodom dva veka ostružničke skupštine. Ljušić je tvrdio da je začetak parlamentarizma bio u Orašcu, ali mu pop Zoran nije dao za pravo.
- Poštujem Ljušića i mada nisam istoričar, smatram da je to glupost. Tamo je bio početak ideje o ustanku, dogovor o dizanju ustanka protiv dahija, dok je prva skupština održana ovde, u Ostružnici - priča paroh.
Za mesto okupljanja izabrana je Ostružnica jer je blizu granice, pa ako se ukažu Turci da se lako, prelaskom reke Save, može prebeći u susednu Austriju. Bežanija u bukvalnom i metaforičkom smislu je uvek bila opcija. Prvaci današnje Srbije beže od dijaloga sa političkim neistomišljenicima. Kao da im rade o glavi, poput turskih dahija srpskim knezovima.
Ukrštanje doušnika
Ostružnica s početka 19. veka bila bi zanimljiva za najzahtevnije fanove špijunskih trilera. Kako sada tako i onda, pre dva veka, velike sile ostvarivale su svoje interese preko malih naroda. Tadašnja moćna Austrijska carevina preko razgranate doušničke mreže usmeravala je srpske ustanike. U Ostružnici je tada živeo i Josif Pavle Miteser, šef bečke tajne službe za Srbiju. Malena Ostružnica postaje mesto ukrštanja raznih doušnika, a jedan od njih bio je i pop Marko Nenadović, sveštenik i ratnik iz Gruže koji se povezao sa Miteserom. Posle Kočine krajine pop Marko je ostao u Ostružnici s promenjenim prezimenom, a pominje se u čuvenoj pesmi "Početak bune na dahije". Filip Višnjić guslao je reči Fočić Mehmed-age, jednog od dahija: "Dok pogubim protopopa Marka, iz lijepa sela Ostružnice."
Zasedali na Savi
Pop Zoran je pre 25 godina došao u Ostružnicu da službuje i za ovih četvrt veka dobro se upoznao sa istorijom svoje parohije koja je po značaju daleko od lokalnog mita. Strašno ga nervira, kaže, što na zgradi ostružničkog Doma kulture postoji tabla na kojoj piše da je tu održana prva skupština ustanika.
- Taj objekat je napravljen posle rata 1945. godine, a ustanički prvaci su zasedali na Topoljaku, rečnoj adi na Savi. Ako bi Turci saznali da su tu, da za čas čamcima preko save se dokopaju Austrije - otkriva nam otac Zoran.
Karađorđe poklonio zvono
Posle vekova zabrane, nakon skupštine ustaničkih prvaka, u Ostružnici su se oglasila i zvona crkve - brvnare kojoj je Karađorđe poklonio zvono. Na mestu te stare crkve, knjaz Miloš je 1833. godine podigao novi hram zadužbinu. Gradili su je isti majstori koji su gradili i konak u Topčideru.
- Crkva u Ostružnici je najstarija crkva na teritoriji Beograda pored crkve u Vraniću, ali ona pripada šumadijskoj eparhiji. Od Saborne crkve pa do Paleža, današnjeg Obrenovca, to je bila jedina parohijska crkva - priča prota Zoran Petrović.
Ali to nije sve, o čemu ponosni Ostružničani divane čeprkajući po prošlosti svoje varoši. I tamošnja osnovna škola spada u najstarije u Srbiji. Napravljena je po nalogu vožda leta 1805. godine, a među prvim đacima bio je i Karađorđev sin Aleksa. Naravno, škola nosi ime vođe Prvog srpskog ustanka i za dvesta i kusur godina svog postojanja nije menjala ime.