Zatiranje Srba u Hrvatskoj (6): Opustošena srpska Lika

Lika je tipično planinska regija, sa prosečnom nadmorskom visinom od 700 metara, a nadvisuju je dva velika planinska lanca Velebitski i Plješevički i više kotlina i visoravni. Sa 5.000 kvadratnih kilometara površine, najveća je i ujedno najređe naseljena regija u Hrvatskoj sa oko deset stanovnika po metru kvadratnom.

Razoren zavičaj

Zbog loših uslova života, ali i činjenici da je ovo jedan od najsiromašnijih krajeva Hrvatske ne čudi da se broj stanovnika Like u kontinuitetu smanjivao i to prosečno za 14,69 procenata na svakih deset godina. U svom istraživanju, profesor Livada ističe da se stanovništvo ovog kraja do 1991. godine bukvalno prepolovilo:

"Podaci o udelu hrvatskog i srpskog stanovništva u ukupnom stanovništvu ove regije pokazuju da je srpsko stanovništvo bilo većinsko kroz ceo posmatrani period do 1991. godine. Udeo hrvatskog stanovništva se kretao od 43,80 procenata 1900. do 49,30 odsto koliko je zabeleženo 1948. Udeo srpskog stanovništva kretao se od 46,41 odsto 1981. do 56,10 procenata 1890. ili u proseku 52,41 odsto", precizira Livada.

Međutim, do drastične promene dolazi posle 1991. kada se broj srpskog stanovništva od 41.567 (1991) sveo na 7.610 stanovnika (2001) odnosno 8.979 (2011).
"Time se postotni udeo srpskog stanovništva smanjio od 49,53 procenta 1991, na 16,50 odsto u popisu 2001. odnosno na 20,05 odsto u popisu 2011. To je posledica etničkog čišćenja srpskog stanovništva tokom građanskog rata koji se u to vreme vodio u bivšoj zajedničkoj državi", zaključuje Livada.

Gašenje toponima

Ali značajnih gubitaka je bilo i tokom Prvog, a posebno tokom Drugog svetskog rata, a zatim i kao posledica građanskog rata 1991-1995.

"Prema popisima iz 2001. i 2011. broj srpskog stanovništva u odnosu na stanje 1991. se smanjio za 33.957 stanovnika (81,69 procenata), odnosno, zbog 1.394 povratnika, za 32.558 stanovnika (78,33 odsto). Koliko ih je od toga smrtno stradalo, a koliko izbeglo u druge novonastale države bivše Jugoslavije, još niko nije celovito istražio niti o tome postoje celoviti podaci. Postoje samo parcijalni podaci za smrtno nastradale osobe sa nekoliko suđenja počiniteljima zločina i nekoliko otkopavanja srpskih žrtava na području Like. Ali, ono što je izvesno iz analize poslednja dva popisa stanovništva jeste činjenica da je srpsko stanovništvo u Lici od većinskog tokom više od 150 godina postalo manjinsko, štaviše, etničkim čišćenjem, svelo se na minornu nacionalnu manjinu. Pokazalo se da ni surovi život ne može prisiliti na napuštanje zavičaja, koliko to može mehanički nasrtaj na zavičaj ratom. Osim toga, razorene su kuće i u gotovo svim ostalim naseljima u kojima su živeli Srbi. Time je izmenjen izgled i pejzaž naseljenih prostora. To su sela koja to ni po čemu više nisu, jer je u njima razorena nadgradnja, institucije i kompletna infrastruktura".

Livada na kraju zaključuje da posledice građanskog rata nisu rezultirale samo potpunim progonom srpskog življa, već i njihovim "kontrolisano selektivnim povratkom", koji je, kako tvrdi ovaj autor, sveden de fakto na samo one najstarije "ostarele grobove".

"To je u stvari, klasični primer etničkog čišćenja bez ostatka, koji vodi do kompletnog gašenja toponima", navodi Svetozar Livada.

Žrtve Drugog svetskog rata

Livada ističe da se značajniji gubitak stanovništva Like dogodio za vreme Prvog, a posebno Drugog svetskog rata i to iz redova oba naroda i na obe zaraćene strane: kvislinško-fašističke i antifašističke, kao i niza paravojnih formacija.

"O tim gubicima ne postoje sređeni podaci za područje Like, ali sasvim je realno pretpostaviti da su relevantni za razvoj stanovništva Like. Primera radi, navešćemo parcijalne podatke Historijskog arhiva Karlovac o ljudskim gubicima u nekim kotarevima Like tokom građanskog rata 1941-1945. samo na antifašističkoj strani, koji se odnose na pale borce NOP-a, civilne žrtve fašističkog terora i umrle osobe od tifusa kotar Gospić i kotar Perušić ukupno 3.267 žrtava. Kotar Korenica i kotar Udbina ukupno 6.399 žrtava, Donji Lapac 3.267, opština Otočac i opština Brinje ukupno 625, Plaščanska dolina i okolina 7.000 žrtava - sveukupno, to je 23.508 žrtava".

Međutim, ne treba zaboraviti da je Drugi svetski rat bio i period užasnog pogroma i genocidne politike tadašnje Nezavisne države Hrvatske, i da je Lika bila jedno od velikih stratišta upravo takve strategije.

"Ustaše su se surovo obračunale sa ličkim Srbima već na početku Drugog svetskog rata. U Lici je, pored Gospića, u Jadovnu, 1941. osnovan prvi likvidacioni logor za Srbe, Jevreje i druge sa 37 okolnih stratišta, gde su se raznim manuelnim načinima usmrćivale žrtve, po čemu je taj logor jedinstven u Evropi. Istraživanjem je utvrđeno da je u tom logoru ubijeno više od 40.000 ljudi iz svih krajeva Hrvatske, među kojima znatan broj iz Like. Drugo veće stratište je bezdan u Preboju, naselju podno Male Kapele u Plitvičkoj subregiji, koji je progutao na stotine srpskih žitelja iz okolnih naselja, uglavnom Ličana. Osim toga, Srbe iz Like su odvodili i na druga obližnja stratišta, kao što su Garavice pored Bihaća, gde je usmrćeno više od 12.000 Srba."

Nestala naselja

Druga izvesna činjenica je, da su u Lici ugašena odnosno nestala naselja u kojima su Srbi bili većinsko stanovništvo, i to najviše u opštinama Donji Lapac i Korenica.

Sutra - Zatiranje Srba u Hrvatskoj (7): Kordun istorijski poligon smrti