Spomen-ploča Savi Mrkalju

Obeležje postavljeno na mesnom hramu Prepodobne mati Paraskeve, zajedno su otkrili Saša Milošević, zamenik predsednika Srpskog narodnog veća u Hrvatskoj i Ksenija Đukić, ataše za kulturu u zagrebačkoj ambasadi Republike Srbije.

- Mrkalj je bio nepotreban drugima, a neshvaćen, zanemaren i odbačen od svojih i to je bio tako velik i težak teret da ga nije mogao predugo nositi pa je umro sam, u psihijatrijskoj bolnici u Beču sa 50 godina. Bio je od onih velikih ljudi, od genija čiji doprinos uveliko prevazilazi granice njegove struke, njegovog Korduna, pa i granice naroda iz kojeg je ponikao. Otkrivamo mu tek skromnu ploču, a zaslužio je mnogo više - i škole da se zovu po njemu, i instituti, kulturne i jezičke ustanove - rekao je Saša Milošević, dodavši da se Ljetna škola srpskog jezika i kulture, koju organizuju SNV i SKD Prosvjeta u Hrvatskoj zove po Savi Mrkalju.

Autor spomen-ploče je akademski vajar iz Beograda Ljubiša Mančić, a izrađena je u Umetničkoj livnici "Kuzman" u Smederevu. Finansirali su je Kordunaši iz Čikaga Petar Vlajnić, Dalibor Mrkalj i Svetozar Dančuo. Ista spomen-ploča istih autora postavljena je i 2016. godine na pravoslavnom hramu Svetog Save u Beču, gradu u kojem je Mrkalj umro.

Jedan od najprosvećenijih Srba sa početka 19. veka, preteča Vuka Karadžića, rođen je 1783. godine u Sjeničaku (tadašnja Vojna krajina). U svom delu "Salo debeloga jera libo azbukoprotres" objavljenom u Pešti 1810. godine zalagao se za reformu tadašnjeg zastarelog i nerazumljivog pravopisa i tražio primenu fonetskog pisma baziranog na narodnom jeziku i pravila "piši kako govoriš".

Prvu pismenost Mrkalj je stekao u rodnom selu Sjeničaku u okviru parohijalne crkve Svete Petke, bogosloviju je završio u Plaškom, Arhigimnaziju u Zagreb, studije filozofije i matematike u Pešti. U srpskom manastiru Gomirje zamonašio se kao jeromonah Julijan.

Umro je u Beču 1833. godine. Postoji i inicijativa da po Savi Mrkalju ponese naziv jedna od novoizgrađenih škola u Beogradu. Jedina osnovna škola sa nazivom "Sava Mrkalj" postojala je upravo u Sjeničaku, ali je 1995. godine stanovništvo proterano, a škola ostala bez đaka i napuštena.

Dupli jubilej

U okviru obeležavanja 2018. kao Godine Save Mrkalja i njegovog duplog jubileja - 235-godišnjice rođenja i 185-godišnjice od smrti, u Sjeničaku je prikazana i izložba o njegovom životu, delu i uticaju na razvoj srpskog jezika. Izložbu je predstavio Dragan Krošnjar, predsednik Krajiškog kulturnog centra "Sveti Sava" iz Banjaluke. Svečanost u Sjeničaku organizovana je u okviru Evropske godine kulturne baštine. Priređen je bogat kulturno-umetnički program.

Azbuku sveo na 29 slova

"Ja sada ovdje, imajući za namerenje uspeh srpskoga knjižestva, ne mogu druge azbuke upotrebiti nego Merkailovu, jerbo za srpski jezik lakša i čistija ne može biti od ove", napisao je Karadžić u Pismenici 1814.

Mrkalj je staroslovensku i crkvenoslovensku ćirilicu, koja je imala 46-50 slova, sveo na 29, od kojih su 24 u današnjoj srpskoj azbuci.