Igra reči sa svetom zemljom
U nacrtu novog Ustava SPC zapravo se predlaže dopuna dosadašnjeg imena: Srpska pravoslavna crkva - Pećka patrijaršija.
Episkop budimljansko-nikšićki Joanikije objašnjava da na dodatak dosadašnjem nazivu ne treba gledati kao na promenu imena, te podseća da i ruska crkva u svom nazivu ima - Moskovska patrijaršija.
- To je samo pojašnjenje sa ciljem da se istakne na prvom mestu istorijsko utemeljenje Srpske pravoslavne crkve. Saborska komisija koja je dorađivala Crkveni ustav usvojila je taj naslov sa dobrim razlogom, kao što imamo i kod drugih patrijaršija - objašnjava vladika, uveren da će ovaj predlog biti usvojen na Saboru SPC.
Sadašnji naziv SPC ne vuče od Svetog Save, svog utemeljivača, kako bi se u prvi mah pomislilo, već je novijeg datuma i koristi se nepun jedan vek.
Posle Prvog svetskog rata, stvaranjem Kraljevine Jugoslavije stvorili su se uslovi da se crkvena organizacija koja je obuhvatala srpske pravoslavne vernike i oblasti, transformiše i objedini pod jednom organizacionom strukturom i zajedničkim imenom - Srpska pravoslavna crkva. I taj naziv datira od 1920. godine.
Dodavanjem u nazivu "Pećka patrijaršija" zapravo se podvlači veza sa ishodištem SPC na Kosovu. U vreme cara Dušana 1346. godine, kada je srednjovekovna srpska država bila najmoćnija, Žičko-pećka arhiepiskopija podignuta je na nivo Pećke patrijaršije, gde se i danas nakon izbora ustoličuje srpski patrijarh. U zavisnosti od blagonaklonosti prema sadašnjim arhijerejima zavisi i stav posmatrača prema ideji izmene naziva. Neki podržavaju dodavanje "Pećka patrijaršija" sadašnjem imenu, drugima je prihvatljiv ukoliko se i patrijarh preseli u Peć.
Autentični dokument
Crkva nije dugo ćutala nakon što su mediji otkrili šta "krije" predlog novog Ustava SPC. Oglasili su se i patrijarh i pojedine vladike što ukazuje da je reč o autentičnom dokumentu. Očekuje se da već na majskom Saboru ovaj novi ustav bude usvojen, a činjenica da je neko dostavio novinarima nacrt, govori i o pokušaju da se "oslušne" javnost. Važeći ustav je donet još 1931, ali su vremenom vršene izmene (najveća još 1947), tako da poslednju deceniju i po crkva pokušava da preko Komisije za izmenu ustava, predvođene mitropolitom crnogorsko-primorskim Amfilohijem, donese novi najviši organizacioni akt, prilagođen duhu vremena.
Sam patrijarh Irinej pozdravlja dodatak nazivu, ali ne i selidbu.
- Patrijarh se ne može preseliti u Peć, Beograd je ipak administrativni centar. Peć ostaje kao istorija naše prošlosti gde su bili patrijarsi, arhiepiskopi i bez obzira na to šta je bilo, Peć ostaje istorijski centar naše crkve. Sve ono što doprinosi da se očuva istorija, vezanost naše crkve za Peć i Kosovo, mi prihvatamo - rekao je poglavar SPC.
Ovakav odgovor za neke potvrđuje komformizam, pa i licemerje sadašnje crkvenog rukovodstva koji bi da "srbuje" iz bezbednog Beograda. Predsednik Inicijativnog odbora Zdrave Srbije Milan Stamatović smatra da stav patrijarha govori da on nije crkveni poglavar već "politički saučesnik nenarodne politike Aleksandra Vučića" i da bi trebalo da se povuče sa svetosavskog trona.
- SPC istinski treba da se vrati svojim duhovnim korenima i svetoj srpskoj zemlji, tako što će Peć i Kosovo i Metohija biti centar SPC, a ne samo deo novog imena - smatra Stamatović.
Bolji poznavaoci prilika u SPC ukazuju na veći značaj u načinu biranja patrijarha u odnosu na ovu kozmetičku imenologiju sa političkom porukom, pogotovu ako se ima u vidu status otcepljenog Kosova.
Prema predloženoj izmeni, prvi među srpskim arhijerejima biraće se dvotrećinskom većinom, za razliku od sadašnjeg tzv "apostolskog žreba" kada se izvlačenjem imena jednog od trojice arhijereja sa najviše glasova, na neki način, božjem proviđenju ili svetom duhu prepušta izbor prvosveštenika SPC. Tom triku su se arhijereji dosetili 1967. kako bi doakali tadašnjem mešanju komunističkih vlasti u izbor patrijarha, kada je zloglasna Udba imala moći da izlobira svog, podobnog, kandidata.
Novim predlogom, patrijarh se bira tajnim glasanjem, dvotrećinskom većinom arhijereja na Izbornom saboru. Ukoliko niko na sedam glasanja ne dobije neophodnu većinu, izbor se odvija između dvojice vladika sa najvećom podrškom. Ako slučajno nijedan od te dvojice u dva kruga glasanja ne dobije natpolovičnu većinu, tada stupa na snagu opet - sreća ili božja volja - žreb.
Demanti koji to nije
Jedna od izmena predviđa da se i zvanična titutla patrijarha proširi i da glasi: Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski i pomorskih zemalja. Novina je "pomorskih zemalja".
Zanimljivo je da je dva dana nakon objave, iz SPC stigao demanti kojim se tvrdi da je izjava patrijarha o tome kako on nije za selidbu na Kosovu izvučena iz konteksta, ali je zapravo Crkvi zasmetao naslov u "Kuriru" gde se patrijarh navodno obraća u prvom licu; "Neću da se selim na Kosovo", iako se iz njegovih rečenica može izvući samo jedan zaključak - da patrijarh nije za to da poglavar SPC stoluje u Pećkoj patrijaršiji.
Ovakav način je bliži izboru pape, pa će verovatno "tvrđa" struja, ona koja nije sklona ekumenizmu, na predlog gledati popreko. Ne samo što bi svetovne vlasti ponovo mogle da imaju upliva u izbor patrijarha, već bi i jača struja unutar arhijereja uvek mogla da prevagne u odluci ko će voditi SPC. Sam patrijarh Irinej kazao je da je za stari način izbora.
Značajna izmena koja se predviđa je i usitnjavanje episkopija ili, kako bi neki rekli, svojevrsna federalizacija SPC. Predlaže se da se neke episkopije podignu na nivo mitropolije, mitropolije dobijaju i status arhiepiskopije, dok se neke od dosadašnjih episkopija usitnjavaju. Tako će ubuduće postajati i Zemunsko-novobeogradska episkopija sa sedištem u Novom Beogradu i Voždovačko-vinčanska sa sedištem na Voždovcu.
- Ako imate arhiepiskopa, to znači da on ima nekoliko episkopa "ispod sebe " i da može da formira čak i mini sinod i to bi značilo da se Srpska crkva ustrojava kao neka, ne želim da budem pregrub kada ovo govorim, kao neka federacija - kaže analitičar dr Aleksandar Raković.