Osam vekova srpske krune (1): Srbima tron od pape
"Vesti" objavljuju seriju o njegovom ocu Nemanji, rodonačelniku prve srpske države i dinastije, koji je otvorio put zaostaloj, plemenskoj zemlji da se razvije u moćnu i naprednu kraljevinu, a potom carevinu. Istorijski put Stefana Nemanje i prvih Nemanjića umnogome podseća na okolnosti koje i danas vladaju Balkanom.
Primorje se okreće Zapadu
U burnom srednjem veku na Balkanu, u sudaru vizantijskog Istoka i rimskog Zapada, uspela da svoje mesto zametne i održi jedna državica. Nazvana Raška, u političkoj areni Evrope ona nije uzimana za ozbiljno sve do uspona jednog svog vladara, rođenog 1113. godine.
Iz vremena pre 12. veka skoro i da nema domaćih spomenika kulture, pa se o Srbijma najviše saznaje iz tuđih izvora, uglavnom vizantijskih. Dolaskom Stefana Nemanje na tron velikog župana sve se promenilo. On je bio neumoran graditelj koji je iza sebe ostavio mnoštvo pravoslavnih crkava i manastira, planski ih postavljajući kao uporišta i oznake sopstvene i nacionalne moći: Studenica, Đurđevi stupovi, crkva Svetog Panteleja. Od svih je najznačajniji Hilandar na Svetoj Gori, koji je u narednim vekovima postao bogata riznica i rasadnik srpske prosvete, nauke, pa i politike. Prvi i najvredniji pisani spomenici potiču baš iz Nemanjinog doba i pod njegovim uticajem, kao što su raskošna rukopisna jevanđelja, Miroslavljevo i Vukanovo.
Veliki srpski župan nije udario samo temelje državi, nego i dugovečnoj vladarskoj lozi. Među vladarima koji su ga vekovima nasleđivali bilo je ljudi različitih sposobnosti i umešnosti. Ali, Srbija posle Nemanjića nikada više nije imala tako sjajne vladare.
Muke sa svojima
Najveće nevolje Zeta je imala sa sopstvenim žiteljima. Budući da se nalazila na razmeđama različitih plemena koja su zadržavala mnoge drevne običaje, ona nisu mogla da se priviknu na zajednički život. To se na duge staze pokazalo kao loše jer Zeta tako nije mogla da dobije ni čvrstu nacionalno-političku zajednicu.
U decenijama koje su prethodile Nemanjinom rođenju, jedna nasuprot drugoj stajale su dve oblasti, Raška i Zeta. Iako obe srpske, imale su malo toga zajedničkog, osim što su obe bile pod stranom upravom. Zeta, budući u današnjem Crnogorskom primorju, potpala je pod uticaj Rima, pa je u njoj pored Srba živeo i romanski i arbanaski živalj, koji je imao dosta političkog upliva. To je postalo očigledno kada se Zeta uzdigla do kraljevine, krunom koju je rimski papa Grgur Sedmi 1077. godine odobrio knezu Mihailu. Prvi zetski kralj je počeo da radi na sticanju samostalne arhiepiskopije, koju nije dočekao on, nego njegov sin Konstantin Bodin, papskim ukazom 1089. godine. Dukljanska arhiepiskopija ili Barska biskupija, kako se još naziva, dobila je upravu i nad episkopijama u Skadru, Draču i Prizrenu, kao i nad manastirima na svom tlu. Zauzvrat, otvorila je vrata uticaju rimske kurije, što jasno pokazuju onovremeni dokumenti - svi su pisani na latinskom jeziku.
Nemanjići uzor za vekove
Stefan Nemanja je od male brdske i divlje zemlje u koju su zalazili samo carigradski vojnici, i to onda kad je trebalo gušiti ustanke, stvorio prvu nezavisnu državu Srba. I to takvu da se dugo u istoriji na svaki spomen srpske državnosti mislilo upravo na nju.
Velikan srpske istoriografske misli Stanoje Stanojević još pre jednog veka je isticao sledeće:
"I danas još Srbin, kad pomisli na svoju istoriju, on se prvo i najviše seća Nemanjine države. Istorija te države, to je glavna sadržina istorije srpskog naroda u srednjem veku. To je država Dušanova carstva, to je država Kosovske bitke, iz te su države gotovo sve narodne tradicije, i sve ličnosti koje se pominju u srpskoj istoriji i tradiciji srednjeg veka, igrale su ulogu u toj državi. Sve što je u srpskom narodu ponosa o narodnoj prošlosti, odnosi se na tu državu, i obnavljenje njeno bila je suština težnji i želja srpskog naroda kroz vekove."
Od Duklje do Zete
Zeta se prostirala od Boke otorske do reke Bojane, sa severnom granicom na izvorištima reka Zete i Morače. Od 10. veka nazivala se Dioklitija ili Duklja. Od 11. veka i vladavine kralja Mihaila počinje da se naziva Zetom, a stari, dukljanski naziv je mogao kasnije da se nađe samo u titulama vladara.
Koliko je dinastija Nemanjića i posle svog gašenja ostala daleko iznad drugih pokazuje i to što su mnoge kasnije plemićke porodice pokušavale da se na svaki način povežu sa njenim pripadnicima kako bi stekle što veći ugled i poštovanje.