Marševi ljubavi i bola

Pred proboj Solunskog fronta, tada još regent, divio se pred pesnikom Jovanom Dučićem svojim vojnicima: "Gledajte, na svakoj okuci po jedan naš vojnik na konju, sa šlemom i puškom iznad šlema! Zar ne liči na kakvog Dušanovog viteza kada je zauzimao na svojoj strani Verziju i Voden!" A Dučić je primećivao: njegov regent, koji je "bio miran pored bojne linije dok je sve naokolo praštalo od mitraljeza i artiljerije, umeo je od srca da se zasmeje, da se sav zarumeni od uzbuđenja... Zamišljao je veliko slovensko carstvo. Sve to, njemu je prirodno proizlazilo iz carstva Nemanjića, manastira, stare muzike, epske balade, pesama ratnika i marševa koji zovu u pobede."

U vreme ratovanja za slobodu Srbije od 1912. do 1918. srpski regent je postao nadahnuće mnogim domaćim i stranim kompozitorima, naročito kao vrhovni vojni komandant u Prvom svetskom ratu. Oni su mu posvećivali svoja dela, a najviše marševe. Čak je za venčanje Aleksandra i princeze Marije kapelnik vojne muzike Milenko Paunović 1922. komponovao "Svečani svadbeni marš". Kralj mu to nikad nije zaboravio, a kraljica Marija, posle muževljeve pogibije, sa bolom se sećala muzike koja ju je uvela u najlepše godine života. Kako je voleo i "Marseljezu", pesmu francuskih dobrovoljaca koja je postala državna himna Francuske, njome su ga domaćini kobnog oktobarskog dana 1934. dočekali na pristaništu u Marselju. Zvuke "Marseljeze" presekli su meci atentatora.

Telo jugoslovenskog kralja je "Marseljeza" ispratila u Beograd, a odatle su ga najviši francuski državnici zajedno sa ožalošćenim masama ispatili u večnu kuću na Oplenac, uz zvuke srpske i francuske himne. Na vest o pogibiji kralja i slovenskog ujedinitelja, Čeh František Matejovski, kompozitor i kapelnik, komponovao je "Marš bola i tuge".