"Komunizam je satro srpstvo"
O ovim i drugim važnim pitanjima koja se tiču srpske istorije za "Vesti" govori istoričar dr Dušan T. Bataković, direktor Balkanološkog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti.
- Sve bi to bilo komično i karikaturalno, slično identičnim pojavama kod nekih drugih naroda o njihovoj "starini", "autohtonosti", itd, da nije deo jedne velike tragedije koja se zasniva na zastrašujućem nepoznavanju naše, srpske prošlosti, na ruženje svojih velikana, na tugaljivoj spremnosti neukih ljudi da poveruju najluđim, a u suštini besmislenim teorijama, da nemaju ni trunku poštovanja za našu tradiciju, kulturu i nauku, i da olako poveruju zavodljivim, pikantnim pričama koje nemaju utemeljenje u bilo kakvom opipljivom naučnom saznanju.
Sujeverje jače od nauke
- Vi ste u pitanju nabrojali niz nepojamnih besmislica koje se kao neka vrsta misaone kuge šire internetom i po sumnjivim publikacijama nadriistoričara koje se dobro prodaju jer ih spremno prihvataju ljudi skloni svakoj vrsti, pa i pseudonaučnog sujeverja, bez dovoljno osnovnih znanja da procene kakve im se to teorije nude. To bi bilo isto kao kad bi vam neko, ko se izdaje za lekara, a zapravo je priučeni, odnosno neuki nadrilekar, znači lažni stručnjak, objašnjavao da su bubrezi kod čoveka zapravo u glavi, a da je srce u donjem delu leđa i slično. Sa takvima, i onima koji im olako poveruju, teško je povesti bilo kakvu smislenu diskusiju, jer je sujeverje jače od egzaktnih znanja. Kao što vračare već hiljadama godina zavaravaju neprosvećen svet, tako i paraistoričari, koji se umnožavaju geometrijskom progresijom, našem narodu koji već ima slavnu istoriju dugu bar 1.300 godina nude omamljujući, dodatni osećaj lažne važnosti i lažne veličine, osećaj nepojamne starine koji ih odvlači od realnosti i čini smešnima, već kod onih koji bar ponešto znaju, a o učenima i da ne govorim - kaže on.
Jovan Vladimir, prvi svetitelj
U kakvoj su vezi sa balkanskim Srbima Tribali, Dukljani, Rašani, Humljani...?
- Antički pisci često su za Srbe upotrebljavali regionalna ili plemenska imena: Tribali nisu Srbi nego narod koji je sa Mezima nastanjivao rimsku provinciju Gornju Meziju u koju su se kasnije naselili Srbi i načinili je Srbijom. Dukljani su srpsko pleme u Primorju nazvani po Dioklitiji, tamošnjoj rimskoj oblasti, a knez Duklje iz XI veka, Jovan Vladimir, prvi je svetitelj srpske crkve. Raška je staro ime današnje Jugozapadne Srbije, tzv. Sandžaka, odakle su poreklom Nemanjići, i njih su vizantijski i zapadni pisci po prestonici Rasu nazivali Rašanima, a tek od 12. veka Srbima. U Mađarskoj na primer i danas Srbe nazivaju Racima, jer se taj naziv odomaćio još u srednjovekovnoj Ugarskoj kraljevini: kao što mi, npr. Germane i danas po navici iz srednjeg veka nazivamo Nemcima.
- Vizantijski pisci, kojima se može verovati, zapazili su sledeće: Srbija se, kažu, deli na krštenu Srbiju, odnosno Rašku, i nekrštenu Srbiju, odnosno Bosnu, gde je hrišćanstvo bilo slabije zastupljeno... Humljani i Travunjani su Srbi iz današnje istočne Hercegovine, a Srbi su kao narod naseljavali ogroman prostor u unutrašnjosti središnjeg Balkana, u nekadašnjoj rimskoj provinciji Ilirik sve do reke Cetine i severno ka Savi i Vrbasu.
Zašto je marginalizovan srpski deo istorije iz prednemanjićkog perioda? I zašto su se slična potiskivanja (prethodnih istorijskih događaja) činila u potonjim vremenima, a to se radi čak i do današnjih dana?
- Ona je potiskivana jer su autokefalnu crkvu stvorili Nemanjići koji su jednovremeno više vekova davali i vladare i arhiepiskope i stvarali tradiciju koja se posle pada pod tursku vlast samo obnavljala. Upravo se ove godine slavi hiljadugodišnjica Sv. Jovana Vladimira, srpskoga kneza koji je pre Nemanjića vladao Zahumljem i Dukljom, sa Prespom i delovima Albanije, a čije su se mošti prenosile od Prespe do Prečiste Krajinske kod Ulcinja, do Drača i Elbasana, da bi danas počivale u Tirani. Poštuju ga uz Srbe i drugi pravoslavni sa prostora gde je vladao i gde se njegov kult vekovima širio, pravoslavni Albanci, Cincari (Vlasi), Crnogorci i današnji Makedonci. A sve su to nekada bili u najvećem broju Srbi, s izuzetkom Grka koji takođe poštuju Sv. Jovana Vladimira, koji su, u vekovima strane dominacije, promenili veru, ime i prihvatili drugi identitet.
- Priča o amebama je, inače, replika iz jedne komedije gde se podjednako ismevaju stereotipi o Srbima i Hrvatima, ali me brine da neko uopšte može da pomisli da su Ćorović i Slijepčević nestručni!!! Pa Vladimir Ćorović je jedan od 100 najboljih svetskih istoričara 20. veka: ono što je Tesla u elektrotehnici, to je Ćorović u srpskoj istoriografiji, i još mu nema ni izbliza ravnog po znanju, zamahu, dosezima. Kad je Ćorović poginuo u avionskoj nesreći na putu za Grčku, veliki Jovan Dučić napisao je da je na tu strašnu vest zanemeo od bola! Đoko Slijepčević, koga sam imao čast da upoznam, bio je veliki stručnjak, ogroman talenat i veliki radnik kakav se stvara decenijama, i on takođe još nema pandana na našim prostorima po širini znanja i sigurnim tumačenjima starije istorije naše crkve, sve do Drugog svetskog rata, u kojem je i sam, na pogrešnoj strani, učestvovao. Zar bilo ko razuman može i da pomisli da su desetine generacija trudoljubivih i rodoljubivih srpskih istoričara, učeći decenijama po nekoliko stranih i starih jezika da bi izučavali raspoložive istorijske izvore, posvetili svoje živote tome da svom narodu prikažu lažnu sliku njegove prošlosti. Užasna je i sama pomisao na tako nešto, kao što je smešno, jadno i karikaturalno kad danas kojekakvi priučeni "istoričari" otkrivaju sve suprotno od onoga o čemu neporecivo svedoči raspoloživa istorijska građa - priča Bataković
- Srpstvo se, inače, ne meri "starinom", nego rezultatima, kvalitetom i originalnošću kulture, umetničkim i duhovnim doprinosima evropskoj i svetskoj istoriji, iskoracima i dometima u vrednostima koje nas Srbe čine različitim od drugih naroda, posebnim i specifičnim, naravno u pozitivnom smislu. Ne bih imao ništa protiv da smo mnogo stariji narod nego što jesmo, naprotiv bilo bi mi veoma milo, ali nažalost nismo, i to ne mogu promeniti nikakve teorije koje se zasnivaju na neznanju i slobodnom maštanju, a ne na raspoloživim istorijskim činjenicama - kaže profesor.
Dijaspora čuva identitet
Šta i kada je poljuljalo srpsku istorijsku svest, ali i identitet, te zašto u srpskom narodu nema usaglašenih stavova oko sopstvene istorije?
- Srpsku istorijsku svest i identitet nije poljuljalo rano srednjovekovno nasleđe: o Sv. Jovanu Vladimiru pisali su i Sterija i Stevan Sremac, o Sv. Savi i Nemanjićima skoro svi ostali, i srpski je identitet bio sasvim stabilan do stvaranja Jugoslavije. Tek tada je poljuljan, počeo da se razvodnjava u jugoslovenstvu, jer se Srbi po navici identifikuju sa državom, i brane je do poslednjeg daha. Umesto dalje nacionalne integracije, koja je pojačana kod Slovenaca i posebno Hrvata, kod Srba je uz jugoslovenstvo, relativizovano sve što je srpsko, i favorizovan, posebno u komunizmu, regionalni i versko-regionalni umesto nacionalnog identiteta: stvarane su nove nacije iz srpskog etničkog korpusa, brisano i preimenovano nasleđe, zaboravljeni sunarodnici u susednim državama, proganjani od Albanije do Rumunije, Bugarske i Mađarske - priča Bataković.
- Niko od Srba rukovodilaca u Titovom režimu nije jednom rečju tražio zaštitu Srba u susednim državama, ali su zato bili preglasani u traženju prava za Slovence u Koruškoj ili za tzv. egejske Makedonce. Nedavno je jedna naša TV ekipa išla putevima srpske vojske iz 1915, kroz Albaniju, i u raznim mestima u srednjoj Albaniji, npr. u Fijeriju, dočekalo ih je mnogo ljudi koji su se pohvalili da su Srbi poreklom (uglavnom muslimani), ali da ih je majka Srbija zaboravila. Jugoslavizam je načeo, a komunizam dokrajčio srpstvo kakvo je vekovima stvarano, negovano i poštovano - kaže profesor.
Srbi katolici i muslimani
Odakle potiče naziv Srbin i od kada se koristi? Takođe, kad i gde je uopšte nastao fenomen nacije? I zašto su Srbi najčešće isključivi u stavu da Srbin može biti samo pravoslavni hrišćanin i niko drugi?
- Oko naziva Srbin ima više teorija, najizglednija je da označava čoveka, druga, prijatelja. To je ime uzeto od imena plemena koje se negde iz današnjeg Irana selilo na Kavkaz, pa odatle preko Ukrajine u današnju Saksoniju oko Drezdena, Lajpciga, Kemnica i Budišina (gde žive Lužički Srbi, oni koji se nisu preko Karpata i Dunava spustili u ranovizantijsko doba na današnji Balkan). Ime Srbin vremenom se raširilo na druge manje grupe plemena kojima su Srbi postali predvodnici, oblikujući ih, negde u VIII veku posle Hrista, u širu narodnu zajednicu, često podeljenu u više država.
- Nacije su savremen pojam koji se vezuje za vreme Francuske revolucije, a narodi postoje još od antičkih vremena, samo se oblikuju u posebne celine sa zajedničkim identitetom u različitim epohama i pod posebnim uslovima. Identitet se stvara preko kulture, a iz toga proizlazi narod sa zajedničkim svojstvima, verskim, duhovnim, kulturnim.
- Uskogrudo je i pogrešno Srbima smatrati samo pripadnike pravoslavne vere: ona jeste dominantna kod većine Srba, ali ne i isključiv kriterijum nacionalne pripadnosti: Ivo Andrić, Ivo Ćipiko i Ivo Vojnović ("knez od Užica") bili su katolici, Meša Selimović, Osman Đikić i Skender Kulenović muslimani, a bili su, skoro u svemu, bolji i odaniji srpstvu od mnogih koji se busaju da su veliki Srbi i da su pravoslavne vere.
- Danas su većina Srba samo Jugosloveni srpskog porekla, s poljuljanim identitetom i bez osećaja za vlastite, osim možda crkvenih tradicija. Zarad malih privilegija, stalnog posla, stanova, besplatnih letova i jeftinih kredita, većina Srba prihvatila je komunističko jugoslovenstvo čiji je osnovni cilj bio, danas u to više nema nikakve sumnje, da srpski narod smanji, unizi i dovede u stanje da se ne može obnoviti saglasno svojim sposobnostima i potencijalima. Miloševićev pokušaj da obnovi srpstvo na komunističkim osnovama završio je na smetlištu istorije. Komunizam je, jednostavno rečeno, nespojiv sa osveštanim srpskim tradicijama, vedrinom pravoslavlja, tradicijom borbe za slobodu, samostalnost i nezavisnosti, borbe za nacionalno ujedinjenje i prava na političke slobode, privatnu svojinu i duhovnu utemeljenost u kosovsku tradiciju. Kada nam se to oduzme, onda nema ni naroda, ni identiteta, ni tradicije, ima samo poslušnih, bezvoljnih podanika... Srpski identitet nije slučajno često jači u dijaspori nego u matici, jer u dijaspori nema ideoloških prepreka i predrasuda kao u matici - priča profesor.
Žrtve velike, uspesi mali
Gde leži razlog srpskoj mitomaniji i sklonostima da idu iz jedne u drugu krajnost "neopterećeni" istorijskim činjenicama?
- Kod nas je u mentalitetu epska, dakle ratnička tradicija gde se sve mora teškom borbom steći i odbraniti, a mitomanija dolazi iz raskoraka između slavne prošlosti i neslavne sadašnjosti. Istorijske činjenice ništa ne vrede ako nisu racionalno protumačene i ako ne služe boljem razumevanju prošlosti iz koje se trasiraju putevi za budućnost. Ne smemo više, kako je to često bivalo, sve lomiti preko kolena i bez osmišljenih koraka, srljati u nova politička, ideološka ili ratna iskušenja. Ozbiljni narodi, odnosno njihova elita, ozbiljno, istrajno i dugoročno planiraju vlastitu budućnost, pažljivo odmeravajući odnos željenog i mogućeg. Kod nas su, nasuprot drugima, podnesene žrtve nesrazmerno velike, uspesi često mali ili čak neznatni, a opšta dobrobit sasvim nedovoljna, sa klicom nezadovoljstva koje rađa lošu mešavinu ostrašćenosti, prkosa, očaja i beznađa. Iz toga se rađaju nove podele: mi se još uvek, čini se beznadno, delimo na obrenovićevce i karađorđevićevce, na republikance i monarhiste, na četnike i partizane, na komuniste i rojaliste, kao da nemamo dovoljno neprijatelja na svim stranama - kaže on.
- Ne treba zaboraviti ni to da su ustaše, npr. ubile više od 200 srpskih sveštenika u NDH, a partizani više od 400. Komunizam titoističkog tipa je, nesumnjivo, više od drugih ideologija i režima u prošlosti, najdublje razorio naše nacionalno biće. Stoga će obnova biti duga, tegobna i iscrpljujuća... nadajmo se najboljem, jer dolaze generacije neopterećene skorašnjim podelama: ako oni budu dobro razumeli pouke naše istorije, i naći snage da prevaziđu sadašnje podele, onda ima nade da ćemo povratiti poverenje u budućnost i nastaviti da se, umesto sadašnje stagnacije, slobodno razvijamo - kaže profesor za kraj
Matica slomljene kičme
Koliko ima istorijskog utemeljenja teza da su Srbi pobednici u ratovima, a gubitnici u miru?
- Nije tačna teza da Srbi dobijaju ratove, a gube u miru: rekao bih da su Srbi kao narod izgubili Drugi svetski rat, jer je Srbiji kao matici bila slomljena kičma, omladina poslata na klanicu Sremskog fronta, a nacionalna elita likvidirana pod izgovorom "saradnje sa okupatorom". Od "crvenog terora" komunista (1944-1947) ni danas se nismo oslobodili jer i dalje vladaju, posebno u obaveštajnim službama, njihovi sinovi, unuci i mlađi potomci, dok se iz istog izvora regrutuje i reprodukuje vladajuća politička elita. Jedna državna komisija utvrdila je nedavno (a podaci još nisu potpuni) da je posle rata od komunista stradalo preko 59.000 civila, od kojih bi jedva pet odsto moglo biti svrstano u tabor stvarnih saradnika okupatora: ubijani su, bez suda, lekari, univerzitetski profesori, sveštenici i seoske gazde, industrijalci, trgovci, učitelji, apotekari, visoki državni činovnici, pisci i slikari, svi oni koji čine kičmu jednog naroda i koje je narod - za razliku od komunista koji su na vlast došli zahvaljujući isključivo snazi tenkova Staljinove Crvene armije - bili izabrani narodni predstavnici.