Kotor varoš znak odanosti

 

Zato su ih novi osvajači, Rimljani, uzimali u legije i mornaricu. Od 6. veka na ovom području trajno su se zaustavili Sloveni i tu obrazovali prve državice.

U znak zahvalnosti što mu je pomogao da postane bosanski ban, Stjepan Drugi Kotromanić je 1332. poveljom darovao velmoži Vukosavu Hrvatiniću župe Danica i Vrbanja sa gradovima Ključem i Kotorom.

Posede je kasnije proširio Hrvoje Vukčić Hrvatinić, nazivajući se gospodarem Donjih kraja, oko reke Vrbasa do preko Sane.

Ugarski kraljevi, koji su uspevali da osvoje Hrvatsku, Češku i Nemačku, nisu mogli da pokore Bosnu, pa je Sigismund Prvi 1411. morao Hrvatiniću da prizna pravo poseda Donjih kraja.

Grad Kotor je bio strateško mesto za odbranu Bosanske kraljevine, pa je u 16. veku bio na meti najvećih osvajača, Osmanlija. Tada se pored Kotora obrazovalo i naselje Varoš, na tlu današnjeg Donjeg Varoša. Širenjem je nastao grad koji je zadržao oba imena, a u njega su ušla i naselja Kotor katolički, Kotor turski, Čepak, Slatina i Varoš.

Današnjim imenom, Kotor Varoš prvi put se pominje 1889. godine, u popisu stanovništva novog bosanskog gospodara, Austro-Ugarske. Kotorvaroški kraj preseca reka Vrbanja, duga skoro 90 km, sa izvorom pod Vlašićem.

Od izvora do ušća u Vrbas, protiče između živopisnih brda i tesnaca odmarajući se u plodnim dolinama, gde prima svežu vodu od brdskih rečica i potoka.

U vreme dok su ljudi znali da žive od prirode, Vrbanja je bila žila kucavica celog kraja. Iz nje se pila voda, u njoj se kupalo. Vrtela je desetine mlinskih kola, natapala polja i bašte i u svojim plićacima napajala velika stada.