Ognjište centar kuće

Arhiva

Srpske kuće nisu bile velike, ali su bile oličenje pravog doma

Danas je u Srbiji starih kuća ostalo malo, ali su i ostaci dovoljni da bi se sagledalo tradicionalno srpsko neimarstvo. Srbi su tokom čitavog 19. i prvih decenija 20. veka gradili skromne domove po veličini, ali veoma funkcionalne.

Odmah posle Prvog srpskog ustanka seoska naselja u Srbiji počela su da se stvaraju u obliku koji se umnogome zadržao do danas. U početku su sela neko vreme građena spontano, bez naročite arhitekture, reda i pravila.

Osim u Vojvodini, gde su važila stroga bečka pravila o izgledu kuće i plana sela, na prostoru uže Srbije nije bilo zvaničnih propisa. Određene regule se pojavljuju tek u doba kneza Miloša Obrenovića i one se odnose najpre na ušoravanje sela, gradnju kuća u nizu i prosecanje ulica, što je učinjeno da bi se olakšao rad mladom državnom aparatu.

Iako je tada započela parcelacija većih naselja, a ona je uticala na gradnju određenog tipa kuće, izgled seoskih naselja i dalje je zavisio od terena. Tako je u brdskim predelima nastajao tzv. razbijeni tip sela, dok se u ravnicama javljaju zbijena sela.

Sela počinju da se stvaraju duž velikih puteva, i postaje običaj da se uz njih podižu najlepše kuće, one koje će predstavljati selo. A u varošima, iako još nije bilo zvaničnog propisa, poštovalo se pravilo da najznačajnije građevine, kao što su škola, crkva, kao i kuće najuglednijih domaćina budu u sredini varoši, i da je do njih lako doći putem.

Najčešći tip kuća u Srbiji građenih od početka 19. veka bile su skromne kuće iz jednog dela. Kako se zemlja polako oslobađala od Turaka, a njeni stanovnici počeli da stiču i uvećavaju imetak, počela je gradnja najpre dvodelnih kuća, a potom i onih sa više prostorija oko glavne, u kojoj se do tada i jelo i spavalo.

Koliko je središnji prostor bio značajan za porodice svedoči običaj da se ta glavna soba nazivala kućom, dok su ostale prostorije dobijale druga imena. Tu se obavljalo sve što je bilo u vezi sa životom porodice. Osim što se delila hrana ukućanima, u sobi sa ognjištem okupljali su se svi članovi na dogovore, a potom bi se, naročito zimi, uz pucketanje vatre, do dugo u noć prepričavale priče i pesme predaka.