Svetinja nad Moravom
Poznati su i prema prepisivačkim školama, jer su sinaiti bili naročito naklonjeni knjizi. Nikolje je najstariji manastir iz te skupine. Imao je, prema putopisu Vuka Karadžića, i do 300 monaha.
Nalazi se tako blizu rekr, da se sa terase može riba na udicu loviti, ili kako Vuk veli, sa nje u Moravu pljunuti. Blizu ulaznih dveri nalazi se i stari Milošev konak. Neki istoričari tvrde da je Nikolje podignuto u 13. veku.
Drugi kažu da su ga podigli svetogorski monasi koji su pobegli u Srbiju pred najezdom Katalina početkom 14. veka, a treći ga smeštaju u doba posle Maričke bitke 1371. godine, kada su se monasi sklanjali u još slobodnu zemlju kneza Lazara. Nikoljska braća su se trudila da podižu duhovnost i visok moral i u narodu, unapređivali kulturu, budući da su u srednjem veku u Srbiji monasi bili najobrazovaniji ljudi.
Tako su i manastiri bili jedini rasadnici prosvete. U njima su se osnivale škole, otvarale se bolnice, prepisivale knjige, izrađivale ikone. Nikolje je u svemu tome prednjačilo, a u njemu su se izrađivali i plemićki pečati. Beleške kažu da su ovaj manastir posećivali i crkveni velikodostojnici, kao šti su pećki patrijarsi Maksim, brat despota Đurđa Brankovića, i vođa Velike seobe Arsenije Treći Čarnojević, koji je ovde došao po povratku iz Jerusalima.
Pečat iz 17. veka
U riznici manastira Nikolja, pored Vukovog Jevanđelja i drugih rukopisnih knjiga, nalazi se nekoliko krstova, kao i ikona iz 16. i 19. veka, zatim kadionica iz 19. veka, pečat iz 1613. godine majstora-gravera popa Vuka. U riznici se čuva i tapija srpskog kneza Aleksandra Karađorđevića kao i sinđelija Gerasima, arhiepiskopa i mitropolita užičkog, kojom se manastiru Nikolju daju parohije.
Pred ikonostasom su pohranjene mošti Svetog oca Nikolaja i Svetog Anastasija Velikog. One se odskora nalaze u manastiru Nikolju sa kovčežićem iz 1835. godine. Čuvane su u svešteničkoj kući u Ivanjici, gde su stigle iz Svete Gore. Manastir Nikolje je do 1945. bio muški, a tada je pretvoren u ženski, što je i danas.