Prestonica balkanskih ustanika

 

Čak je i najveća šumadijska reka dobila ime od jasena. U samom srcu je Topola, koja je od 19. veka postala simbol borbe za slobodu na celom Balkanu.

U srednjem veku nalazila se u Nekudimu, kraju koji je poslednji srpski vladar Đurađ Branković odabrao za letnjikovac. Tu je despot 1433. primio francuskog diplomatu Bertrandon de la Brokijera, a ovaj zapisao da se naselje "nalazi u vrlo lepim šumarcima i rekama pogodnim za svaki lov na divljač i za lov sa sokolima".

Gostoljubivi i buntovni U vreme Osmanlija, u Topolu se slivalo srpsko stanovništvo sa svih strana. U toj mešavini su nastali Šumadinci kao predstavnici srpskog naroda, poznati prema gostoljublju, ali i buntovni prema osvajaču. Zato je još francuski političar Žozef Renak 1879. na proputovanju primetio: "Sveto drveće, od kojih se svako u danima opasnosti pretvara u hajduka".

Iz tih vremena potiču crkve i manastir u selu Gorovič, zadužbini Đurđeva, i Donja Šatornja koju je podigao Nikola Dorjanović, vlastelin pređašnjeg despota Stevana Lazarevića.

Današnju Topolu je osnovao vožd Karađorđe 1781. i on je kao utvrđeni grad, četvrt veka kasnije, postao ustanička prestonica.

Za napredak varošice Topole zaslužan je Karađorđev sin knez Aleksandar Karađorđević. Obnovio je grad, konake i zadužbinu svoga oca, podigao gostionicu, kasarnu za konjanike i uticao da se otvore škola, sreska i opštinska kuća, i sveštenički dom, a dva godišnja vašara omogućila su Topoli da postane važno trgovačko središte.

Lepota topolskog kraja opčinjavala je još u 17. veku turskog geografa Evliju Čelebiju. Primećujući "na stotine izvora vode hladne kao komad leda, koje pokreću mnoge mlinove", on je zabeležio: "To su tako hladne vode da se u julu ne mogu popiti ni tri gutljaja. Ali ona tako brzo svari hranu u čoveku da su trojica ljudi u stanju da pojedu debelo jagnje".