Rat crkve i politike (4): I sveštenik glasa na izborima

I sve do kraja 18. veka srpska crkvena jerarhija je u kriznim vremenima imala ulogu narodnog tribuna, sve dok vožd Karađorđe i Miloš Obrenović nisu uputili pismo 1811. godine svešteniku Luki Lazareviću da se "popovi i kaluđeri u mirska i voena djela ne mešaju", iako je u Prvom srpskom ustanku učestvovalo i mirsko i monaško sveštenstvo.

- Čak je i knez Miloš pravio zakon po kojem je imao svu vlast nad crkvenim pitanjima. Ni Karađorđe ni knez Miloš, iako su bili vernici, nisu se odricali od mešanja u unutrašnje crkvene stvari. Zastrašujuć je podatak da je prvi srpski episkop Melentije Nikšić ubijen 1816. godine u Šapcu upravo po nalogu kneza Miloša Obrenovića. Naprednjački ministar prosvete i crkvenih dela Stojan Novaković, po nalogu kralja Milana Obrenovića, 1882. godine, svrgnuo je mitropolita Srbije Mihaila (Jovanovića) i prvi put u istoriji Crkve uveo takozvanu nekanonsku jerarhiju sa Teodosijem Mraovićem na čelu - navodi prota dr Velibor Džomić, koji je doktorirao na odnosima Crkve i države.

Tokom prethodna dva veka u Srbiji je doneto osam državnih zakona koji su regulisali pravni položaj Crkve u državi.

Pravo na stav Državna vlast je, bez obzira na to da li joj se sviđaju stavovi Crkve o nekom pitanju, uključujući i takozvani briselski sporazum, dužna da sprovodi zakone, a predstavnici crkava i verskih zajednica da poštuju te propise. S druge strane, Crkva ima ne samo pravo nego i obavezu da saopšti svoj stav prema svemu onome što smatra važnim za narod koji joj duhovno pripada - zaključio je prota Velibor Džomić.

- Odredbama pet zakonskih propisa od 1836, 1847, 1862, 1890. i 1929. godine, država je narušavajući kanonsko pravo obezbeđivala uticaj na unutrašnja crkvena pitanja, a posebno na izbor episkopa i crkvenog poglavara i upravljanje crkvenim poslovima - ukazuje otac Velibor.

U socijalističkoj Jugoslaviji Crkva je dobila status građansko-pravnog lica, lišena je svoje imovine i vekovnih prava.

- Više stotina sveštenika je na pravdi boga osuđeno na višegodišnje robije ili trpelo razne progone i šikaniranja - napominje prota Džomić.

Danas nema pravnog osnova za uticaj državnih vlasti na unutrašnja crkvena pitanja, ali uvek ima alternativnih načina. Sveti Justin (arhimandit Justin Ćelijski) svojevremeno je pisao da je komunistička vlast birala dva patrijarha.

- Političari veoma često zaboravljaju da sveštena lica imaju politička prava, uključujući i aktivno i pasivno biračko pravo. Otuda je držanje lekcija crkvenim ljudima o bavljenju politikom ne samo nevaspitano nego i nezakonito - ukazuje Džomić.